Colin M. Wells

Ramy chronologiczne niniejszej książki to lata 44 p.n.e. – 235 n.e. Blisko trzy wieki dziejów rzymskich musiał Autor zmieścić na nieco ponad trzystu stronach. Już sama niewielka objętość sprawia, że nie można „Cesarstwa rzymskiego” uważać za podręcznik historii starożytnego Rzymu. Stosunkowo najbardziej przypomina mi „Europę rzymską” (red. Edward Bispham) z serii „Zarys historii Europy”: nieduża publikacja, która ukazuje podstawy faktografii i ilustruje pewne istotne – acz niekoniecznie najistotniejsze – problemy epoki. Książka Colina Wellsa w moim odczuciu jest bardziej udana niż „Europa rzymska”. Bardzo klarowny podział rozdziałów: jeden poświęcony dziejom politycznym i militarnym, drugi gospodarce, społeczeństwu i życiu codziennemu, sprawdza się dobrze. Polityka dobrze tłumaczy sytuację mieszkańców Imperium i vice versa. Jak każdy badacz ma Wells swoje ulubione zagadnienia: sam przyznaje się do tego, że poświęcił rzymskiej prowincji Afryce więcej miejsca, niż to się zwykle czyni. Myślę jednak, że właśnie takie pogłębione spojrzenie skierowane na prowincje, na limes dunajski czy Wał Hadriana, pozwala lepiej zrozumieć fenomen Cesarstwa, niż ciągłe opisywanie samych tylko kampanii wojennych Trajana czy Septymiusza Sewera. Odnoszę wrażenie, że właśnie Autor chciał mocniej zaakcentować wyjątkowość Rzymu, pokazując zarazem, jak ułatwiał (i jak utrudniał) on życie swoim poddanym. Dużo miejsca poświęcił on również różnicom między okresem republikańskim a cesarskim. To niezwykle ważne kwestie, gdyż umożliwiają zrozumienie kluczowych procesów zachodzących w państwie cezarów: upadkowi dawnej arystokracji, czy wzrostowi znaczenia prowincji. W każdej publikacji poświęconej tak obszernemu zagadnieniu, historyk musi ująć pewne zagadnienia w sposób specyficzny, nieraz nowatorski. Musi uwypuklić pewne fakty kosztem innych. Wellsowi udało się to zrobić, a w jego subiektywnej narracji nie pominięto żadnych spraw pierwszorzędnych. Wiele jest natomiast uwag niezwykle trafnych, których brak w klasycznych podręcznikach. W książce znaleźć można dużą liczbę cytatów ze źródeł. Warto podkreślić, że ich proweniencja nie jest jedynie rzymska: Autor często korzysta choćby z tekstów Nowego Testamentu czy piśmiennictwa żydowskiego. Dla zrozumienia tego, czym było Imperium Romanum trzeba się też posiłkować taką bazą źródłową, wszak żyli w tym państwie nie tylko łacińskojęzyczni Italowie. Współczesnemu czytelnikowi mogą się też przydać liczne odwołania do kultury – zwłaszcza literatury – nowożytnej. Tego typu zabiegi w książkach historycznych często sprowadzają się do prób zestawiania starożytności z dzisiejszą popkulturą. U Wellsa jest inaczej, oczywiście in plus. Według mnie Autor trochę zbyt mało poświęcił wiekowi II (zwłaszcza w porównaniu z I stuleciem),przez co przyczyny kryzysu III w. nie zostały należycie wyeksponowane. Pewien niedosyt odczują też z pewnością miłośnicy rzymskiej wojskowości – o tej jest w książce niewiele. Mimo tych drobnych niedostatków z pewnością trzeba uznać „Cesarstwo rzymskie” Colina Wellsa za pozycję bardzo wartościową i stanowiącą dobre uzupełnienie podręczników historii Rzymu. Tomasz Babnis