Piotr Kołakowski

Książka pozwala spojrzeć na pogarszającą się sytuację geostrategiczną II RP w ostatnich miesiącach przed wybuchem wojny z niedocenianej dotychczas perspektywy polskich służb wywiadowczych. Czytelnikowi oceniającemu zasadność polityki równowagi Becka i sojuszu z mocarstwami zachodnimi jedynie przez pryzmat działań kół dyplomatycznych wydawać się może, iż owe decyzje podjęte zostały bez wiedzy o ich możliwych następstwach. Istnieją jednak pewne przesłanki pozwalające twierdzić, że Wielka Brytania i Francja posiadały wiedzę o tajnych ustaleniach paktu Ribbentrop – Mołotow, którego zrealizowanie zostało dopełnione agresją sowiecką 17 września. Nawet gdyby władze II RP otrzymały informacje nt. tajnego protokołu paktu o nieagresji między dwoma sąsiadami, w niczym nie polepszyłoby to fatalnego położenia Polski. Niemniej, do istoty zawierania sojuszy międzypaństwowych należy obustronna współpraca, także w charakterze wywiadowczym, z której Oddział II SG wywiązywał się należycie, czego z pewnością nie można powiedzieć o wywiadzie aliantów. Co więcej, centrala wywiadu, niezależnie od komunikatów ostrzegawczych pracowników niższego szczebla, niewzruszenie utrzymywała pogląd o braku zagrożenia ze strony ZSRS! Na ostateczne – jak się okazało – błędne rozpoznanie położenia międzynarodowego Polski, rzutował m.in. brak doświadczenia w pracy wywiadowczej płk Smoleńskiego, od lutego 1939 r. szefa „dwójki”. To on kształtował opinie szefa Sztabu Generalnego gen. Stachiewicza, który z kolei wpływał na posunięcia MSZ poprzez kontakt z ministrem Beckiem. Odsunięcie płk Pełczyńskiego od dowodzenia wywiadem, posiadające podtekst polityczny, zwielokrotniło błędy strategiczne i pozbawiło tajne służby fachowego kierownictwa. Pozostaje jedynie żałować, że obfite sukcesy wywiadu wojskowego, zwłaszcza na kierunku zachodnim, angażujące liczny personel i takież środki, nie zostały należycie wykorzystane przez obóz rządzący. Niektórym doniesieniom nie dowierzano ze względu na „małe prawdopodobieństwo”, jak w przypadku sojuszu Hitlera ze Stalinem, istnieniu którego zaprzeczano ze względu na sprzeczności ideologiczne obu państw. Inne wartościowe informacje nawet nie docierały do kół polityczno-wojskowych, natomiast z pozostałych uczyniono w większości niewłaściwy użytek. Do tego stanu rzeczy w dużej mierze przyczyniła się nieufność obozu dyplomatycznego względem służb wywiadowczych, determinowana głównie obawą przed dekonspiracją. Autor odsłania kulisy polityki aliantów zachodnich przed wybuchem wojny, ukierunkowanej na rzucenie do wojny z III Rzeszą Polski jako pierwszego państwa, aby zyskać czas na przygotowania do czynnego udziału w konflikcie. O tym, że zarówno Francja, jak i Wielka Brytania nie zamierzały wypełnić zobowiązań sojuszniczych, świadczyło m.in. celowe opóźnianie ustaleń ws. wymiaru pomocy w razie agresji Hitlera. Gwarancje niepodległości i nienaruszalności granic udzielone Polsce stanowiły dla mocarstw zachodnich wyłącznie środek mający na celu odstraszenie Hitlera od rozpętania wojny. Nie udało się jednak jej zapobiec, jako że Fuhrer słusznie nie wierzył w szczere chęci pomocy aliantów, a jego sojusz ze Stalinem był niewątpliwie czynnikiem rozstrzygającym o wybuchu konfliktu. Intencje sojuszników względem II RP niewiele różniły się od stosunku do Czechosłowacji w końcu września 1938 r. Pokój w Europie tym razem chciano osiągnąć polskim kosztem, na co wskazuje opóźnienie mobilizacji powszechnej w obliczu nadciągającej agresji niemieckiej. Dzieło Piotra Kołakowskiego zasługuje na uwagę dzięki zbiorczemu przedstawieniu działań "dwójki" w ostatnich miesiącach pokoju. Do momentu ukazania się tej pozycji dominowała w historiografii tendencja przedstawiania osobno poszczególnych kierunków działań wywiadowczych.