Nikki R. Keddie

Zachodni badacze mają skłonność do forsowania koncepcji, że liberalna demokracja jest największym marzeniem ludzi na całym świecie i że tak naprawdę wszyscy jej głęboko pragną. Mieszkańcy Bliskiego Wschdu (i w ogóle Azji, czyli – bądź co bądź – większość ludności świata) mają jednak na ten temat inną opinię. Rewolucja 1979 roku jest dowodem na to, jak pewne siły mogą zostać przez inne wykorzystane, a następnie zmarginalizowane i odsunięte. Wprawdzie moim zdaniem rewolucja ta jest modelowym przykładem na powiedzenie „zamienił stryjek siekierkę na kijek”, to jednak masowe poparcie, jakiego Irańczycy udzielili jej przywódcom świadczy o tym, że przynajmniej wówczas uważali to za dobre rozwiązanie. Tylko dlaczego? Autorka tej książki stara się odpowiedzieć na to pytanie: co stało u korzeni rewolucji, co ją wywołało i co pozwoliło jej zwyciężyć. W tym celu sięga bardzo głęboko w dzieje Iranu, bo w pierwszym rozdziale dokonuje skrótu najważniejszych zagadnień aż do roku 1800. Dalej sporo pisze o dziejach XIX i – zwłaszcza – XX wieku, przy czym nie jest to po prostu kolejna praca o historii Iranu, tak jak np. „Historia współczesnego Iranu” E. Abrahamiana. Nacisk położony jest wyraźnie na zagadnienia społeczno-religijne. Jako swoiste preludium do rewolucji, która obaliła szacha, ukazana została tzw. rewolucja konstytucyjna z początku XX stulecia. Najciekawszy jest rozdział o współczesnej irańskiej myśli politycznej (171-210),bo o ile o wydarzeniach politycznych można łatwo przeczytać w innych książkach, to ten temat rzadko jest poruszany w polskojęzycznej literaturze. „Współczesny Iran” dobrze pokazuje, jakie znaczenie rok 1979 i obalenie szacha miały dla codziennego życia Irańczyków. Jakie miejsce w tym teokratycznym oficjalnie państwie zajmuje religia i jak się to wszystko ma do zmieniających życie ludzi XXI stulecia nowych technologii. Moim zdaniem Autorka zbytnio stara się przeciwstawić rządy ulemów dążeniom warstw wyższych, chyba nazbyt przenosi na realia irańskie zachodnie spory konserwatystów i liberałów. Książka doprowadzona została do 2005 roku, a więc do początków prezydentury Ahmadineżada, gdy ciągle pobrzmiewały słowa o „osi zła” etc. Minęła już ponad dekada, kilka proroctw Keddie kompletnie się nie sprawdziło i Iran jest dziś w globalnej układance interesów politycznych i gospodarczych w zupełnie innym miejscu niż wówczas, gdy kończyła ona swoją pracę. Tomasz Babnis