Theodore P. Savas

Wyobraźnię opinii publicznej w naszym kraju rozpalał ostatnio „złoty pociąg”. Poszukiwania tajemniczych skarbów z czasu II wojny światowej to temat, który powraca regularnie . Z masy ukazujących się w takich chwilach publikacji trudno jest czasem wyłowić pozycje wartościowe, wnoszące coś nowego. Dlatego warto zwrócić uwagę na wydaną właśnie przez Wydawnictwo RM książkę amerykańskich autorów Kennetha D. Alforda i Theodore’a P. Savasa „Skarby Nazistów. Poszukiwanie łupów III Rzeszy”. Allfrod jest autorem kilku pozycji dotyczących rabunkowej polityki hitlerowskich Niemiec. Savas to historyk specjalizujący się przede wszystkim w czasach wojny secesyjnej, nie uciekający jednak od publikacji o latach II wojny światowej. Tytuł polskiego wydania jest nieco mylący i szkoda, że zrezygnowano z oryginalnego „Nazistowscy milionerzy”. Tak naprawdę jest to bowiem opowieść nie o samych skarbach, ale raczej o grabieżcach wykorzystujących swoją wojenną pozycję oraz własną bezwzględność do szybkiego wzbogacenia się. Co ciekawe autorzy nie koncentrują się tu na opisie hitlerowskiej „wierchuszki”, ale wybierają historie bezpośrednich wykonawców złodziejskiego procederu usadowionych nieco niżej w hierarchii III Rzeszy. Alford i Savas nie usiłują stworzyć dogłębnego kompendium wiedzy o hitlerowskich grabieżach. Wybrali i opisują jedynie wycinek ówczesnej rzeczywistości. Kiedy uświadomimy sobie, że ten ogrom przywłaszczeń to tylko fragment szerszego planu, realizowanego bez zmrużenia oka to opowieść staje się jeszcze bardziej poruszająca. Autorzy krótko przybliżają życiorysy opisywanych postaci i ich kariery w państwie Hitlera. Bardziej szczegółowo omówione są działania związane z łupieniem ofiar wojny oraz kontekst tych wydarzeń. Każdy z rozdziałów poświęcony jest innemu wątkowi, jednakże historie łączy czas i miejsce zakończenia akcji: opowieści splatają się w okolicach Salzburga i Zell am See w okresie ostatnich tygodniach II wojny światowej oraz tuż po kapitulacji Niemiec. Tu narracja płynie już zdecydowanie wolniej i mamy czasem do czynienia z relacją niemal dzień po dniu. Na łamach książki pojawia się wtedy armia amerykańska i problematyka odzyskiwania zagrabionego mienia. Temat omówiony jest ciekawie i wyczerpująco. Przyczyny ewentualnych niedopowiedzeń również są wyjaśnione. Nieco irytuje uporczywe podkreślanie niskiego morale i podejrzanej proweniencji opisywanych postaci. Co do tej kwestii nikt nie ma chyba wątpliwości i z czasem te coraz bardziej wyszukane epitety zaczynają drażnić. Pomimo to należy uznać książkę za cenny przyczynek w historycznej dyskusji. Przypomnienie, że za emocjonującymi poszukiwaniami skarbów stoi w tym wypadku dramat milionów ofiar. Zaletą publikacji jest także to, że autorzy pokusili się o dopowiedzenie dalszych historii niechlubnych bohaterów tej książki. Bardziej dociekliwi czytelnicy z radością odnajdą znaczną ilość przypisów oraz bogatą bibliografię. To pozycja godna uwagi, przynosząca oryginalne i nie przeładowane sensacją spojrzenie na opisywane kwestie.