Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Intymne, refleksyjne fragmenty wspomnień Mieczysława Jastruna, obejmujące jego dzieciństwo, młodość i lata II wojny światowej oraz kilka szkiców powojennych o powrotach do najważniejszych miejsc: Ryglic, Jodłowej, Krakowa. Niedokończone, wielokrotnie redagowane, częściowo pokrywające się z wątkami znanymi z "Dzienników i wspomnień", "Smugi światła" czy powieści "Piękna choroba" zostały pieczołowicie zebrane i przygotowane do wydania przez Andrzeja Lama i uzupełnione krótkim wspomnieniem Ryszarda Matuszewskiego. Nie są to klasyczne pamiętniki czy wspomnienia. Taki walor w największym stopniu ma część wojenna, zwłaszcza "Wędrówka wojenna" i "Lwów (grudzień 1939-grudzień 1941", w mniejszym stopniu "Pamiętnik warszawski". Całość to gęste od znaczeń zmaganie się z upływającym czasem, kruchością pamięci, najintymniejszymi doświadczeniami tożsamościowymi, sensem życia, przekleństwem okrutnego świata i własnym wewnętrznym światem - a Jastrun był cały osobny, zanurzony w sobie i poezji nawet na skraju wojennego wyczerpania. Fascynująca, a zarazem przeszywająca jest ta gęstość refleksji, oniryczność wypowiedzi, obsesja pewnych wątków, a zarazem niemożność wypowiedzenia wprost swego wnętrza, widoczna najmocniej chyba w dwóch kwestiach. Pierwsza to sprawa żydowskiego pochodzenia, którym Jastrun - z urodzenia Mieczysław Agatstein pochodzący z zasymilowanej inteligenckiej rodziny polskich Żydów, Polak z wychowania, kultury i najgłębszego przekonania - był osaczany i gnębiony. Najboleśniej czyta się fragmenty o tym polskim, podłym zaszczuwaniu twórcy tak zanurzonego w polskości. Druga to kwestia własnej drogi twórczej, twórczego samookreślenia, z gwałtownym przewrażliwieniem na to, jak jest odbierany i klasyfikowany. Proza przepiękna, wielkiej miary poetycka rozprawa egzystencjalna, ale świadectwo historyczne niepełne, bo to tyleż pamięć i milczenie, co niepamięć i przemilczenie, odpamiętywanie i - zamierzone lub silniejsze od siebie samego - niedopowiedzenie. Może jednak to nie miejsce, by szukać świadectwa historycznego i wydziwiać nad szczegółem tam, gdzie człowiek przedziera się przez czas i siebie?