Leszek Mrozewicz

Praca liczy niewiele ponad dwieście stron, z czego aż czterdzieści siedem (numerowanych!) przeznaczono na ilustracje i ryciny zabytków. Autorzy postawili zatem bardzo trudne zadanie – opisać ważniejsze cywilizacje europejskiej starożytności na niecałych stu pięćdziesięciu stronach. Publikacja została podzielona na trzynaście (siłą rzeczy niezbyt rozbudowanych) rozdziałów, w których starano się skondensować wiedzę na temat niektórych zagadnień związanych z wybranymi cywilizacjami europejskimi. Całość wykładu rozpoczynają rozważania na temat kształtowania się środowiska europejskiego. Jako, iż jeden z autorów z wykształcenia jest archeologiem, w książce znalazły się także rozdziały poświęcone głębokiej prehistorii, w tym nawet antropogenezie człowieka. Powoduje to, że tytuł książki jest nieco nieprecyzyjny – kilkadziesiąt jej stron zostało bowiem poświęconych okresowi przedhistorycznemu. Chęć przedstawienia dziejów cywilizacji europejskich w sposób jak najbardziej ogólny powoduje, że wywód jest spłycony i miejscami nieprecyzyjny. Oto np. na stronie 114, pada stwierdzenie, że Tukidydes opisał dzieje wojny peloponeskiej w latach 431-404 p.n.e., kiedy to dzieło ateńskiego dziejopisa urywa się w roku 411, a jego trud kontynuuje Ksenofont (w tekście zupełnie niewspomniany). W tym samym akapicie autorzy stwierdzają, że dzieło Herodota obejmuje dzieje wojen grecko-perskich do bitwy pod Platejami, podczas gdy narracja „Ojca historii” sięga nieco dalej – do zdobycia przez Greków miasta Sestos. Zupełnie pominięto w omawianej publikacji historię Aleksandra Wielkiego, zastępując ją (oczywiście również potrzebnym!) rozbudowanym rozdziałem o znaczeniu kultury hellenistycznej, która narodziła się na skutek działań macedońskiego wodza. Takich luk w narracji jest znacznie więcej, jednak przytoczenie ich wszystkich przekroczyłoby ramy niniejszej recenzji. Warto zaznaczyć, że autorzy zdecydowali się omówić w swojej pracy nie tylko cywilizacje śródziemnomorskie. Znajdzie się miejsce także dla ludów środkowoeuropejskiego Barbaricum – Celtów, Germanów, Traków – a także dla niektórych z plemion stepowych. Siłą rzeczy wprowadzanie kolejnych kręgów kulturowych na karty pozycji wpłynęło na stopień ogólności i powierzchowności ich omówienia. Jak tradycyjnie bywa w tego typu opracowaniach, najwięcej miejsca poświęcono Grekom i Rzymianom, co wprost wynika z ich wpływu na kształtowanie się kultury i tożsamości europejskiej. Główny nacisk w toku wywodu został położony nie na dzieje polityczne starożytności (które zostały ograniczone do koniecznego minimum),a na osiągnięcia cywilizacyjne, oddziaływania kultur na siebie i ogólny obraz epoki. Założenie to sprawia, że w efekcie książka okazuje się raczej podręcznikiem do antropologii historycznej, aniżeli do historii. Czytaj więcej: https://histmag.org/Leszek-Mrozewicz-Janusz-Ostoja-Zagorski-Europejskie-Cywilizacje-Starozytne-recenzja-16345