Efraim Siewieła

Książka wydana niegdyś w podziemiu, a potem w serii „półkowników” (z tukanem) wydawnictwa Alfa. Opowieść o losach żydowskiego żołnierza Armii Czerwonej w czasie II wojny światowej, od szkolenia począwszy aż do Berlina. To miał być taki postradziecki Szwejk, ale nie do końca się udało. W sumie najśmieszniejszy był sam fakt, że dywizja „litewska” składała się niemal z samych Żydów bądź marsz do łaźni z dodanymi słowami o prowadzącym ich Stalinie czy informacja o ilości fryzjerów w kompanii. Inne dowcipy albo były nieco mniej śmieszne, albo niekoniecznie swoiste, odnoszące się np. do spraw obyczajowych. Przy czym warto pamiętać, że mowa o Żydach z niepodległej do 1940 roku Litwy, a nie z ZSRR. W pamięci pozostał tez obraz frontowej degrengolady, fatalnej organizacji, niekompetentnych oficerów (szczególnie politycznych) oraz fakt, że spośród Żydów nielicznymi komunistami były tylko największe szuje obojga płci. Ale za ich czyny odpowiadała – wobec lokalnej ludności – niestety cała reszta. Zatem przygody Moni Cackesa nie do końca były zabawne, nie do końca tragiczne i nie do końca wiarygodne (np. historia wymiany prezentów z okazji 1 maja). Tym niemniej książka pokazuje Armię Czerwona w II wojnie światowej bez upiększeń, patosu i hurraoptymizmu. Dla Polaka miło przeczytać, że jeden z wileńskich Żydów mówił wprost o rozbiorze Polski dokonanym przez Hitlera i Stalina.