Stanisław Stefański

W ramach piwnicznej „archeologii” wpadła w moje ręce kolejna książka z okresu PRL, a mianowicie „Głęboki kosmos” Stanisława Stefańskiego. Kim był autor owej publikacji? Tego nie udało mi się niestety ustalić, natomiast sama książka jest staroświecką powieścią z gatunku science fiction. Książkę kojarzę sprzed lat głównie po okładce, natomiast na pewno nigdy wcześniej jej nie przeczytałem i nie sądzę, aby egzemplarz przeze mnie posiadany kiedykolwiek dostąpił tego zaszczytu. Ponieważ rzecz jest dość krótka, postanowiłem to zmienić, zanim zapadnie decyzja, co z tym znaleziskiem ostatecznie zrobić. Zatem fantastyka naukowa. Nie jestem zwolennikiem gatunku i w zasadzie nie czytałem nic znaczącego, więc nie mam punktu odniesienia. Powieść traktuje o wyprawie załogi statku kosmicznego w tytułowy głęboki kosmos. Akcja powieści rozgrywa się w odległej przyszłości (XXV wiek, o ile dobrze zapamiętałem). Zjednoczona ludzkość opanowała już Układ Słoneczny, ale podróże kosmiczne na dalsze odległości nadal są w powijakach. Do czasu aż ze stacji orbitalnej Deifob, zbudowanej na Deimosie, jednym z księżyców Marsa, wyrusza kolejny - poprzednie dwie wyprawy zaginęły bez wieści - eksperymentalny lot nowym pojazdem SG/tp/3, który dodatkowo wyposażono w innowacyjny automatyczny układ logiczny, obdarzony zdolnością do myślenia i uczenia się, o uroczym imieniu Pat. Ma to być klucz do podróży na odległości setek jednostek astronomicznych i eksplorację odległych galaktyk. Czy trzeciej misji kosmicznej uda się dotrzeć do celu i przy okazji wyjaśnić zagadkę losu swoich poprzedników? Przekonamy się. Powieść ma oczywiście swoich bohaterów, a więc przede wszystkim dwóch kosmonautów o imionach Arg i End, którzy biorą udział w ryzykownym locie w nieznane. Stwierdziłbym, że występuje tutaj nawet próba nadania tym postaciom pewnego rytu charakterologicznego, choć oczywiście jakichś skomplikowanych studiów psychologicznych nie ma co się spodziewać. Jak już wspomniałem, sporo miejsca zajmuje opis lotu statku przez przestrzeń kosmiczną, co samo w sobie zasadniczo nie pociąga żadnych ekscytujących wydarzeń fabularnych. Wręcz przeciwnie, to głównie rozmowy dwójki kosmonautów, przerywane do tego wtrętami automatu logicznego. Przez krótką chwilę robi się nawet ciekawie w momencie, gdy w końcu dolatujemy do celu podróży, czyli jakiejś tam galaktyki, w której skryta jest tajemnica losów poprzednich misji międzygalaktycznych. Niestety, potem szybko i dość nieoczekiwanie wracamy w okolice Słońca, a końcowe rozwiązanie wątku fabularnego, zaserwowane nam przez autora, jest dla mnie mocno rozczarowujące. W zasadzie rzekłbym nawet, że nielogiczne. Ale rozpatrywanie powieści science fiction wyłącznie pod kątem czysto fabularnym jest zapewne jakimś nieporozumieniem. Szczególnie w przypadku literatury napisanej u schyłku PRL, a więc w całkowicie innych realiach wydawniczych. Od strony warsztatu pisarza nie ma co spodziewać się jakichś fajerwerków, choć, z drugiej strony, jakiejś wielkiej tragedii też nie ma. Język powieści nasycony jest terminologią naukową, co nie powinno dziwić, a głównym zamiarem autora zdaje się być stworzenie jak najbardziej spójnej i przekonującej wizji przyszłości. To zadanie, moim subiektywnym zdaniem, zostało spełnione przyzwoicie. Do tego, jak na powieść o głębokim kosmosie przystało, pełno tutaj terminów związanych z astrologią, trochę nawiązań do fizyki i chemii, także dobrze cokolwiek na ten temat wiedzieć, choć po ten typ literatury sięgają głównie miłośnicy gatunku, a więc osoby obeznajmione z trudniejszymi wyrazami. Oraz - ma się rozumieć - tacy piwniczni archeolodzy jak ja. Podsumowując, ta specyficzna, niszowa i staroświecka powieść nie jest jakimś wybitnym doznaniem literackim, które zapadałoby głęboko w pamięć, ale jest to rzecz, którą da się przeczytać i to nawet do pewnego momentu z zainteresowaniem. Końcówka jest dość słaba, jakby autorowi zabrakło pomysłu na zamknięcie wątku fabularnego w danej mu ilości stron. Natomiast z pewnością udało się wytworzenie atmosfery bezkresnego i zimnego kosmosu na dającym się odczuć w czasie lektury poziomie. Do tego na plus wypada zaliczyć też spójność wykreowanej przez autora wizji przyszłości, a więc roboty, komputery, stacje orbitalne, podróże w czasie itp., itd.