Wergiliusz

Rzymski poeta, uważany za jedną z najważniejszych postaci w dziejach światowej literatury, autor Eneidy, Georgik, Bukolik i Drobiazgów.

Większość współczesnych badaczy twierdzi, iż o Wergiliuszu zachowało się bardzo niewiele wiarygodnych informacji. Dzieła samego poety i współczesnych mu autorów przekazują zaledwie kilka faktów z jego życia. Dlatego podstawowymi, chociaż mało wiarygodnymi źródłami, za pomocą których można odtworzyć biografię Wergiliusza, są życiorysy sporządzone przez późniejszych autorów, zwane Vitae Vergilianae (Żywoty wergiliańskie).

Najstarszy żywot Wergiliusza, który napisał Swetoniusz, nie zachował się. Opierał się na nim św. Hieronim, który poświęcił Wergiliuszowi rozdział w swoich Kronikach(ang.). Za podstawową biografię poety uważa się żywot, który napisał około połowy IV wieku Eliusz Donat. Dzieło Donata nie zachowało się w całości, ale część brakujących fragmentów tekstu zrekonstruowano z cytatów u innych pisarzy, przede wszystkim Serwiusza i Filargiriusza(ang.). Teksty Donata, Serwiusza i Filargiriusza stanowiły podstawę dla anonimowej biografii Wergiliusza, przypisywanej w średniowieczu Markowi Waleriuszowi Probusowi(ang.) (I wiek),ale napisanej prawdopodobnie w końcu V lub na początku VI stulecia. Podobne źródła ma wierszowana Vita Wergiliusza, którą w V wieku ułożył gramatyk Fokas.

Żywoty średniowieczne, które przeważnie opierały się na Donacie i Serwiuszu, dodawały do biografii Wergiliusza wiele nowych szczegółów. Najważniejsze z nich to Vita Noricensis (VIII w.),Vita Bernensis (IX w.),Vita Monacensis (X w.). Z XVI stulecia pochodzi anonimowy Donatus auctus – biografia Wergiliusza oparta na tekście Donata, ale poszerzona o liczne, nieznanego pochodzenia wstawki. Wszystkie średniowieczne i XVI-wieczne dodatkowe informacje o Wergiliuszu uważane są we współczesnej nauce za niewiarygodne. Wergiliusz pochodził z niezamożnej rodziny z Galii Cisalpejskiej. W młodości znajdował się pod wpływem innych rzymskich poetów, co było widoczne w jego młodzieńczych Drobiazgach. Swój własny język, styl i sposób wyrazu odnalazł w Bukolikach, które przyniosły mu sławę i tytuł największego poety Rzymu. Na talencie Wergiliusza poznali się Mecenas i August, którzy obdarzyli go opieką, majątkiem i przyjaźnią. Po opublikowaniu Georgik, przyjętych od razu jako arcydzieło, na prośbę Augusta rozpoczął pisać Eneidę, epopeję poświęconą historii Rzymu. Śmierć uniemożliwiła mu dokończenie tego poematu.

Już starożytni komentatorzy zauważyli, że dzieła Wergiliusza układają się w pewną całość. Pasterzy z Bukolik poeta porzucił w Georgikach na rzecz rolników, aby w Eneidzie snuć opowieści o królach i książętach. W tych trzech pracach – które powstały w sposób nie całkiem przypadkowy – odzwierciedlił Maron trzy etapy rozwoju ludzkości: od hodowli bydła, przez uprawę roli, aż do budowy miast i państw.

Również gatunki literackie, po które sięgał, były coraz bardziej znaczące i szlachetne. W Bukolikach opierał się na hellenistycznym, żyjącym około 200 lat przed nim Teokrycie, greckim poecie z sycylijskich Syrakuz. Za pomocą poematu o rolnictwie nawiązał do tworzącego ponad 700 lat przed nim beockiego klasyka Hezjoda. W końcu, wraz z Eneidą, wszedł w szranki z legendarnym Homerem, w jednym eposie liczącym dwanaście ksiąg łącząc i przekształcając wzorce z obu dzieł greckiego epika – Iliady i Odysei.

Dla późniejszych komentatorów poematy Wergiliusza były przykładami zastosowania trzech różnych stylów literackich w poezji – niskiego (Bukoliki),średniego (Georgiki) i wysokiego (Eneida). W XII wieku Jan z Salisbury upatrywał w twórczości Wergiliusza alegorię trzech stron życia – Bukoliki to życie kontemplacyjne, Georgiki zmysłowe a Eneida czynne.

Dzieła Wergiliusza przynajmniej do początków XIX wieku znajdowały się w centrum kanonu literackiego, wywierając olbrzymi wpływ na europejską kulturę, naukę, a nawet politykę. Bezpośrednio lub pośrednio oddziaływały na całą późniejszą literaturę, a ich ślady są obecne w każdej epoce i wszystkich krajach, które czerpały wzorce z klasycznej łaciny. Powszechnie określano Wergiliusza, za Dantem, tytułem „najwyższy poeta” (l'altissimo poeta). Przez współczesnych badaczy nazywany jest „Ojcem Zachodu”, gdyż stał się literackim pomostem pomiędzy tradycją pogańską a chrześcijańską – uważano go za wieszcza (vates),„duszę z natury chrześcijańską” (anima naturaliter christiana),a nawet proroka (propheta).