Krzysztof Pomian

W książce "Przeszłość jako przedmiot wiedzy" K. Pomian przedstawia dzieje powstawania nowożytnej nauki historycznej. Jest to więc przede wszystkim praca poświęcona historii historiografii i wykuwaniu podstaw metodologicznych historii. Autor omawia, w jaki sposób historia uzyskała status nauki poprzez "wyrwanie się" spod opieki retoryki i teologii, jak następnie wypracowała własne narzędzia badawcze i z czym to było związane. Tutaj zwrócił Pomian uwagę na bardzo interesującą moim zdaniem rzecz, tj. na zmianę stosunku do książki, która przestała być obiektem kolekcjonerstwa, a zaczęła być traktowana jako źródło wiedzy, które trzeba udostępniać, a nie chronić przed potencjalnym czytelnikiem. To nie jedyna zmiana o charakterze społecznym, którą wskazuje Autor. Ważne są też związki między historiografią erudycyjną XVII stulecia a stopniowym wzrostem znaczenia, zwłaszcza we Francji, nobilitowanego mieszczaństwa i zmianą docelowej grupy odbiorców tego typu literatury: z możnych na intelektualistów. Podczas lektury "Przeszłości jako przedmiotu wiedzy" można dostrzec wiele trudności, z jakimi musieli się mierzyć historycy XVII wieku. Tak naprawdę spory miedzy katolikami a protestantami, a potem już wewnątrzkatolickie spory o Acta Sanctorum bollandystów wyznaczały rozwój myśli historiograficznej. Również wypracowanie przez benedyktynów kongregacji św. Maura metod badania średniowiecznych dokumentów stanowiło kamień milowy w kształtowaniu nauk pomocniczych historii. Po przeczytaniu tej książki widzę, jak wiele zaczerpnął z niej w swoim wykładzie mój wykładowca historii historiografii. Rzeczywiście, odniosłem wrażenie, że mimo iż monografia Pomiana nie jest podręcznikiem dziejów historiografii, to pewne zagadnienia zostały w niej omówione po prostu lepiej niż w obszernej (prawda, że niewykończonej) syntezie Grabskiego. Muszę przyznać, że "Przeszłość jako przedmiot wiedzy" wypada moim zdaniem lepiej niż "Przeszłość jako przedmiot wiary", a więc druga część pracy Pomiana poświęcona dziejom historiografii i refleksji na temat przeszłości. Autor chyba lepiej czuł się wśród nowożytnych erudytów niż między scholastycznymi filozofami średniowiecza. Niemniej trzeba pamiętać, że ta druga praca wyewoluowała z pierwszej, miała bowiem początkowo stanowić tylko jej wstęp. Na pewno trzeba polecić lekturę omawianej książki historykom chcącym rozszerzyć swą wiedzę o dziejach swej dyscypliny. Ale powinna ta książka zainteresować także filozofów i osoby zainteresowane rewolucją naukową XVII wieku, która tak bardzo została zmarginalizowana przez XVIII-wieczne oświecenie, że trzeba chyba wciąż przypominać o jej roli w dziejach naszej cywilizacji. Tomasz Babnis