Giorgio Vasari

Podobno, jeśli się nie potrafi zagrać na scenie – zostaje się krytykiem teatralnym, nie zna się gry na instrumencie – krytykiem muzycznym, nie umie utrzymać pędzla w dłoni – krytykiem sztuki. Ale nie Vasari! Utalentowany i pracowity Giorgio, jak prawdziwy Człowiek Renesansu, zasłużył się na wielu polach. Poznał malarstwo i architekturę od strony praktycznej, bo spod Jego ręki wyszło sporo dzieł. Ba, zadał sobie trud odrestaurowania pewnych malowideł w Arezzo! Czyli i prace konserwatorskie nie były Mu obce. Poznał warsztat historyka, bo umiał korzystać z archiwów, starych dokumentów, przekazów i wspomnień i zebrać je w monumentalne dzieło. Poznał też sztukę pisania, bo stał się ojcem niniejszych „Żywotów”! Chyba każdy, kto trochę interesuje się historią sztuki europejskiej zauważył, że praktycznie nie ma książki czy albumu, które by nie odmieniały nazwiska Vasariego przez wszystkie przypadki. To absolutna podstawa, kanon, artystyczna Biblia i największe źródło wiedzy o artystach doby trecenta, quattrocenta i cinquecenta. Biografie nie są napisane szczególnie porywająco. Nie ma w nich zbyt wielu anegdot i smaczków z prywatnego życia artystów (no, chyba, że ta mucha Giotta albo ten Buffalmacco, co lubił sobie pospać…). Późniejsi badacze znaleźli w tym tekście sporo przekłamań. Jednak to nie przekreśla wielkiego znaczenia całej książki. A z wielu życiorysów wypływa krzepiąca pewność, że talent i chęć do pracy były dawniej bardzo wysoko cenione i wielu z opisywanych artystów dostąpiło łaski odejścia z tego świata „w bogactwie i sławie”. Od samych życiorysów znacznie ciekawszy jest wstęp, gdzie Autor zamieszcza swoje uwagi dotyczące rozwoju sztuk pięknych od starożytności do czasów mu współczesnych i wyraża swoje najwyższe ubolewanie z powodu bezpowrotnej straty najlepszych dzieł starożytnych, wskutek licznych podbojów, pożarów i dewastacji Rzymu. Jakże to cenna przestroga dla wszystkich współczesnych wszczynających wojny – i jakże jestem pewna, że będą oni mieć tę przestrogę za nic! Oczywiście jako rodowity Toskańczyk i szesnastowieczny ceniony artysta, Vasari nie omieszkał wyrazić swoją głęboką niechęć do sztuki gotyckiej i większości trendów, które nadeszły do Italii z dalekiej północy Europy. Nie mamy wątpliwości, że barbarzyńcy nie mają czego szukać w słonecznej Italii – kolebce pięknych proporcji, studiów nad perspektywą, sfumato, miękkości, łagodnych barw i klasycznych form. Dla Autora sztuka włoska jest ukoronowaniem całego artystycznego stworzenia, a na samym szczycie tych subtelnych bogactw króluje monumentalny i ponadczasowy Michał Anioł. Co do hierarchii ważności sztuk wszelakich, to Vasari sam nie wie, że antycypuje i przerabia tekst Billa Clintona krzycząc – Rysunek, głupcze! Bez perfekcyjnie opanowanego rysunku nie ma mowy o malarstwie, architekturze, rzeźbie, mozaice, drzeworycie, snycerce i wielu innych dziedzinach sztuki. A jak już mamy ten rysunek wyćwiczony, zaglądajmy dalej do artystycznej kuchni. Vasari stara się krótko wprowadzić czytelnika w tajniki technik artystycznych; mamy krótki przegląd typów farb, podłoży do malowania, rodzajów kamienia i sposobów jego obróbki, pojawia się też „samouczek” – jak wytopić posąg z brązu, wykonać witraż czy mozaikę. Autor nie wspomina przy tym o miesiącach czy nawet latach ciężkiej pracy i praktyki w opanowaniu tych różnorodnych tworzyw ale daje jakieś całościowe pojęcie o tej całej artystycznej alchemii, która z użyciem kolorowych proszków, pędzli, dłut i kawałków drewna czy kamienia i z koniecznym udziałem geniuszu ludzkich rąk, zamienia pospolity przedmiot w wiekopomne arcydzieło.