Jesteśmy społecznością, która kocha książki

W wakacje zwiedziłem ,,Dar Pomorza’’, na którym w oczy rzuciła mi się kajuta Karola Olgierda Borchardta. Wówczas nie zdawałem sobie jeszcze sprawy, jak legendarna to postać w kręgach pasjonatów żeglugi, marynarystyki i wszelkich innych dziedzin, jakie jeszcze z pływaniem po morzach się wiążą. Istotny w tym wszystkim jest fakt, że jestem kompletnym laikiem w tematyce morskiej i ,,Znaczy kapitan’’ to pierwsza książka napisana przez prawdziwego marynarza, z którą postanowiłem się zmierzyć. I cóż… Niestety nie mogę powiedzieć, żebym dał się całkiem uwieść romantycznemu klimatowi podboju oceanów. Nie wątpię, że Borchardt musiał być człowiekiem bardzo sympatycznym, lecz jego książka uświadomiła mi przede wszystkim jedno - praca na statku to strasznie nużące zajęcie! Nie jestem fanem już samej formy, w jakiej prowadzona jest narracja. Książkę nazywa się zbiorem opowiadań, ale to bardziej coś w rodzaju dziennika pełnego anegdot z podróży morskich, w których autor brał udział. Niewątpliwe Borchardt kształcił się na marynarza w ciekawych czasach, więc pierwszy akt książki, opisujący chociażby początki istnienia państwa polskiego, całkiem mnie zainteresował. Podobało mi się, jak podjęty został temat patriotyzmu - autor bez patosu ukazał nasz naród jako ludzi pochodzących z różnych zaborów, dzielnie próbujących ukonstytuować swoją niezależność. Historie potrafiły być bardzo urokliwe i dobrze wprowadziły w klimat morskich eskapad. Gorzej zrobiło się, kiedy nasz bohater ukończył szkołę i zaczął pływać na transatlantykach. Jak sam wielokrotnie wspomina, skończyły się czasy zapierającej dech w piersiach żeglugi, zastąpionej przeprawami przez oceany nowoczesnymi statkami-molochami o napędzie maszynowym. Co prawda Borchardt wielokrotnie stara się nas przekonać, że żywot marynarza wciąż nie należy do łatwych, w szczególności akcentuje niebezpieczeństwo nagłego sztormu, ciężar odpowiedzialności za ludzkie życie itp. itd… Przepraszam, jeśli zabrzmi to opryskliwie, ale mnie jego przeżycia skłoniły raczej do przeciwnych wniosków. Przez dwadzieścia lat rejsów spotkały go może dwie lub trzy sytuacje, w których naprawdę istniało zagrożenie zdrowia lub życia ludzkiego. Dlatego większość książki to po prostu mniej lub bardziej zabawne historyjki z poszczególnych rejsów. A to raz źle zrozumiano rozkaz kapitana, a to powiedziano jakąś głupotę pasażerowi i trzeba było się z niej tłumaczyć. W skrócie - rzeczy nieprzesadnie ekscytujące. Autor jak gdyby sam zdaje sobie z tego sprawę, więc próbuje swoje podróże romantyzować, i to dosłownie, bo bardzo lubuje się w używaniu tego słowa. Porównuje swoje przygody do znanych mu powieści przygodowych, stara się odnaleźć w życiu nowoczesnego marynarza namiastkę tej duchowej tradycji, która obecna była wśród załóg wszystkich większych statków na przestrzeni wieków. Mój problem polega na tym, że sam jej nie wypatrzyłem. Owszem, podobały mi się niektóre z jego opowieści, szczególnie jeśli w jakiś sposób wiązały się z kontekstem historycznym - na przykład kiedy na pokładzie gościli panowie z ministerstwa albo gdy bohaterowie wymieniali uprzejmości z załogą niemieckiego okrętu wojennego. Nigdy natomiast nie wczułem się w mityczny, marynarski klimat tych historii. Wydawały mi się do bólu pospolite, zwyczajne, a do tego opisane dość prostym językiem. Pozbawione nawet jakichś bardziej złożonych rozważań o samotności, psychice, uczuciach człowieka morza. Ale może moje oczekiwania względem tej książki to też jakiś znak czasów. Zapewne nieco naiwnie spodziewałem się walk ze sztormami, dryfowania w szalupach ratunkowych, intryg wśród załogi, a tymczasem dostałem po prostu opis codzienności polskiego marynarza. Okrutną ironią losu jest fakt, że najciekawsza wydała mi się sama końcówka książki, czyli część rozgrywająca się już po wybuchu wojny. Pozostaje mieć nadzieję, że do napisania wciągającej historii nie potrzeba rozlewu krwi. Nie zachwyciła mnie też tak gloryfikowana przez autora postać kapitana. Jego profesjonalizm i poświęcenie robią spore wrażenie, ale do końca nie przekonałem się do jego oschłości, zimna wobec najbliższych współpracowników. Nie mogę jednak zarzucić autorowi, aby przedstawił siebie i swoich przyjaciół w nadmiernie pozytywnym świetle. Miejscami byłem wręcz zaskoczony, jak współczesne problemy komunikacyjne i społeczne potrafili sobą reprezentować. Nie żeby były to jakieś pogłębione portrety psychologiczne - po prostu widać, że to ludzie z krwi i kości, między którymi występują chociażby nieco krępujące sytuacje. Wiem, że książka ma wielu fanów i potrafię zrozumieć, że ktoś, kto bardziej interesuje się tą tematyką niż ja, albo nawet ma za sobą jakieś żeglarskie doświadczenia, będzie w stanie lepiej wczuć się w obecną tu marynarską atmosferę. Dlatego nie odradzam jej przeczytania. Mnie całkiem sporo nauczyła o marynarskim świecie, ale stety-niestety pozbawiła też trochę złudzeń. Myślę, że warto być z nich odartym już przed zabraniem się za lekturę.