Erik Fosnes Hansen

Psalm samotności Krótka powieść – w czasach, gdy wydawcy stosowali jeszcze rozróżnienia na powieść i nowelę, nazwano by ją właśnie nowelą – wydana w Polsce dokładnie dwadzieścia lat temu. A napisana jeszcze wcześniej, w 1985 roku przez debiutanta, dwudziestolatka. Erik Fosnes Hansen (ur. w 1965 roku w Nowym Jorku) należał wtedy „do najbardziej obiecujących pisarzy skandynawskich młodego pokolenia”, jak głosi nota wydawcy. Teraz należy do pokolenia już nie tak młodego, jest nie tylko pisarzem, lecz także muzykiem i scenarzystą, ale w Polsce (bądź u polskich wydawców) obietnic nie spełnił, bo poza Wieżą Sokołów i wcześniej wydanym Psalmem u kresu podróży od dwudziestu lat nie wyszła po polsku już żadna jego książka. Czego ja bardzo żałuję. (I nie jest to wina świetnej, doświadczonej tłumaczki! Gołębiewska-Bijak wydobywa z tekstu jego obrazowość, melancholię, umiejętnie – czyli niezbyt obficie i dyskretnie – tekst archaizuje; czyta się jej przekład płynnie i dźwięcznie). To opowieść o samotności. Samotności władcy – głównym bohaterem jest trzynastoletni, a więc już za moment dorosły Wolfgang, który niebawem przejmie władzę nad zamkiem i majątkiem. A nawet jest to rzecz o samotności władców: opiekunem zamku, czyli burgrabią, na czas nieobecności ojca chłopca, który ruszył z cesarzem na wyprawę krzyżową, jest stryj. Między nim a bratankiem spędzającym czas w wieży z czterema tresowanymi sokołami rozciąga się niewidzialna nić (nie)zrozumienia, (nie)miłości, samotności. Akcja dzieje się w szwabskim zamku (fikcyjnym jednak) jesienią i zimą 1229/1230. Głębokie średniowiecze, zamek na uboczu, burgrabia, który zaciera ręce, że cały majątek za chwilę przypadnie jemu, władca, którego wszyscy wokół uważają za szalonego, czarnoksiężnika nawet… Nie, to nie jest powieść akcji, powieść gotycka albo historyczna. To uniwersalna opowieść o samotności podczas dorastania, o niezrozumieniu, nieakceptowaniu swojego losu („Amor fati, pokochaj swój los”, mówi dedykacja i radzi astrolog dziwnemu nastolatkowi). A ten nieśmiały, zastraszony trzynastolatek, umiejący rozmawiać tylko z sokołami, szaleńczo pragnie wolności – świat obserwuje z wysokości wieży, z góry, z oddali, oczami ptaków. Jego stryj, który czuje, jak Dłoń (losu),a właściwie szpon (diabła),zaciska mu się na szyi, też łaknie wolności. Czy oni obaj dostrzegą własne pragnienia i podobieństwa, zanim dojdzie do tragedii? Piękna, poetycka opowieść. Bardzo smutna i melancholijna. Dwadzieścia lat temu mnie zachwyciła i pochwyciła w szpony. Wróciłam do niej i odnalazłam dawne wzruszenia, ale też nowe wątki i znaczenia, których z pierwszej lektury nie pamiętam zupełnie. (Dlatego warto wracać do książek). Jedna z takich powieści, która utkwi głęboko w czytelniku – albo może wydobędzie na powierzchnię coś, co w nim było ukryte. Choć zapewne nie jest to lektura dla każdego. Erik Fosnes Hansen, Wieża Sokołów, przeł. Maria Gołębiewska-Bijak, „Książnica”, Katowice 1998.