Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Przede wszystkim mierzi mnie poczwiennictwo i typowo rosyjski (i jakże współczesny!) konserwatyzm Dostojewskiego, zwłaszcza serwowany w takich podstępnych, niemal niezauważalnych w kontekście całości mikrodawkach. Mamy tu na przykład opętańczą przemowę Myszkina u Jepaczynów; złą Europę tj. "Panią Bovary" sugestywnie odnalezioną u Nastasji; "niechrześcijańkich" katolików i podejrzanego Polaka, którzy sprowadzili na "złą drogę" Agłaję pod koniec. Tyle, skrótowo, o kwestii światopoglądowej "Idioty" (na pewno jest jeszcze wiele podobnych punktów, choć w tej chwili nie jestem w stanie ich podać). Z perspektywy czysto strukturalnej i treściowej powieść być może i broni się choć raczej mozolnie i bez zażartej walki. Sentymentalizm Dostojewskiego, ta charakterystyczna, dbająca o detale poczciwość, jest tu o tyle dziwna, że niespecjalnie potrafi sobie znaleźć miejsce w całości; rozmywa się w niekończących się "wujkowych" monologach i przeciągniętych perypetiach; i nawet jeśli byłaby w stanie początkowo z siłą i wartością przemówić rozpada się, zwłaszcza w głównej osi fabuły, którą jest przecież Nastazja Iwanowa. Początkowo bardzo cieszył mnie bardzo dojrzały obraz kobiety "upadłej", która jest "upadła" przez wzgląd na społeczny osąd, który sama sobie przypisuje; przez samopotępienie, które wyciąga z potępienia innych nawet jeśli jest ono tylko implicite. Portret bardzo sprawiedliwy, niebanalny. Ale potem Dostojewski oczywiście wszystko spłycił, a nawet w pewnym sensie zignorował cały wątek, czyniąc z Nastasji obłąkaną histeryczkę, która tak naprawdę niewiele miała potem do powiedzenia i której "niewłaściwe" prowadzenie się musiało oczywiście doprowadzić do jej śmierci. Tu poczciwość nie odnalazła się, nie wygrała w zetknięciu ze "śmiercionośnym" dogmatem Dostojewskiego i całkiem zdroworozsądkowy obraz kobiety uwikłanej w społeczny obyczaj zburzył się pomimo obiecujących zapowiedzi. I mamy jeszcze Księcia Myszkina, którego wciąż, z perspektywy czysto literackiej i filozoficznej, staram się rozgryźć, gdyż jest to gagatek (prawdopodobnie niezamierzenie) bardzo sprzeczny. Z jednej strony to uosobienie tej Dostojewszczyzny i poczciwości; to czysta chrześcijańskość, która szafuje wyższą, nieerotyczną miłością i współczuciem (kontrast do "erotycznego" Rogożyna),nie zna nienawiści i zawsze przebacza. Z drugiej strony to chrześcijańskość, która wikła się w codzienności, daje się wciągać w namiętności innych, których de facto nie rozumie i która finalnie daje się im w zupełności pochłonąć i pokonać (w końcu Książe żenił się z Nastasją wyłącznie, żeby jej pomóc). Wniosek nasuwa się tu niejasny i paradoksalny (kompromitujący chrześcijaństwo lub afirmujący je) a mianowicie, że dobroć absolutna nie poradzi sobie z zimną rzeczywistością, gdyż jest na nią po prostu zbyt dobra; że rzeczywistość zniszczy dobroć absolutną w zarodku. Nie wiem jaki był dokładnie filozoficzny zamysł Dostojewskiego i dam sobie jeszcze czas żeby to przemyśleć.