Magdalena Micińska

Książka „Inteligencja na rozdrożach 1864-1918”, 3 tom z cyklu „Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918”, Magdaleny Micińskiej, zawiera analizę działalności kulturalnej, naukowej, politycznej, inteligencji polskiej, od upadku Powstania Styczniowego do uzyskania niepodległości przez Polskę. „Czarna sukienka” była strojem jaki przywdziewały kobiety po upadku Powstania Listopadowego i teraz, po upadku Powstania Styczniowego stała się obowiązkowym strojem, mającym odzwierciedlać jeszcze większy smutek i tęsknotę za wolną Polską, której tak bardzo wszyscy pragnęli. W zaborze pruskim postępowało dalsze zniemczenie, w rosyjskim nastąpiły dalsze represje i rugowanie instytucji polskich, szkolnictwa z językiem wykładowym polskim, tylko w Galicji nadal korzystano z dość dużej swobody. Inteligencja warszawska spotykała się na tzw. Salonach, dokąd zapraszane były osoby ze świata nauki, polityki, kościoła. Na łamach gazety „Głos” zaciekle dyskutowano o dalszych postępowaniach i zachowaniach, które dadzą gwarancję zachowania polskości i być może, w nieokreślonej przyszłości, pozwolą na odzyskanie wolnej Polski. Zaczęły się wyłaniać różne ruchy polityczne; socjalistyczny, narodowy oraz ludowy. Natomiast liberalizm, najbardziej wyrażający interesy inteligencji, zajmował marginalną pozycję. Stało się tak dlatego, że inteligencja miała przede wszystkim na celu aby modernizacja kraju przybrała szybkie tempo a sprawa niepodległościowa była ciągle żywa. Wtapiali się w warstwę średnią, prowadząc różnego rodzaju działalność konspiracyjną. „W sytuacji, gdy naród pozbawiony jest własnego państwa, inteligencja podejmuje odpowiedzialność za jego teraźniejszość i przyszłość, zarówno za przetrwanie nauki i kultury, jak i za codzienne, przyziemne dobro zwykłych ludzi, żyjących w nędzy, niewykształconych, pełnych irracjonalnych uprzedzeń i lęków” Kiedy po I wojnie światowej, Polska odzyskał niepodległość, proces scalenia ludzi z trzech zaborów był nie lada wyzwaniem. Posługiwali się trzema językami, różnili stopniem rozwoju cywilizacyjnego, a nawet funkcjonalność urzędów w każdym zaborze była różna. Jednak obrona polskości we wszystkich trzech zaborach, jedność Polaków bez względu na pochodzenie i wykształcenie, które pomogło zjednoczyć Polaków po odrodzeniu się Polski, była zasługą przede wszystkim inteligencji. Co inteligencja zyskała w II Rzeczypospolitej gdy scenę polityczną zdominowały ruchy masowe? A co zyskała w czasach „Solidarności? Zakończenie tej książki prowokuje do zadawania sobie tego rodzaju pytań. Mnie na usta ciśnie się tylko jedno powiedzenie: „Murzyn zrobił swoje, MURZYN może odejść” [Friedrich v. Schiller].