Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Samuel Riba, główny bohater "Dublineski", zneurotyzowany były wydawca, źle znoszący przejście na emeryturę i 26-miesięczną abstynencję, na samym początku książki tworzy ogólną teorię powieści, skupiając się na pięciu nieodzownych cechach tego gatunku literackiego w przyszłości. Otóż powieść jutra powinna, według Riby zawierać następujące elementy: intertekstualność, związki z wysublimowaną poezją, świadomość upadku moralności, nieznaczną przewagę formy nad treścią, a samo pisanie winno być widziane, jak zegar, który nigdy nie staje. Można w tym kontekście stwierdzić, że „Dublineska” Enrique Vili-Matasa (ur. 1948),choć napisana w 2010 roku, jest powieścią przyszłości par excellence, gdyż spełnia wszystkie powyższe warunki. „Dublineska” jest bowiem, w myśl teorii Gérarda Genette’a, hipertekstem, powiązanym siecią zależności z wieloma hipotekstami (tekstami wcześniejszymi, do których nawiązuje narrator). Na kartach powieści, w filozoficznych rozmyślaniach głównego bohatera pojawia się wielu pisarzy, poetów, malarzy itp. Najważniejszymi spośród nich są, rzecz jasna James Joyce i Samuel Beckett. W poszukiwaniu utraconego sensu życia i w nadziei na odnalezienie nigdy nie spotkanego pisarza-geniusza, odkrycia tak niezbędnego dla każdego wydawcy, Riba wyrusza do Dublina z okazji tradycyjnego joyce'owskiego święta Bloomsday (16 czerwca),a także chcąc wyprawić „pogrzeb ery Gutenberga”, czy, jak mówi później, „tej dziwki, literatury”. Enrique Vila-Matas stworzył dzieło utrzymane w chłodnym, Sartre’owskim klimacie, egzystencja głównego bohatera wykracza bowiem daleko poza jego osobę. Ciągle nawiedzany przez epifanie koszmarów, śledzony przez duchy, w końcu zatraca poczucie perspektywy – i nie sam nie wie, czy jest ściganym, czy ścigającym. Większość wydarzeń rozgrywa się w świecie zewnętrznym, jednak w pewnym momencie postacie z koszmarów bohatera wydostają się na zewnątrz i zaczynają żyć życiem autonomicznym. Także i linearność czasowa jest w „Dublinesce” rzeczą umowną. Czasem jeden moment wlecze się w nieskończoność, czasem kilka dni zaciera się w jakimś dziwnym palimpseście, przeskoku, których nie można chyba nawet wytłumaczyć zespołem odstawienia alkoholu u głównego bohatera. W sprawie chłodu i samotności egzystencji w monologu wewnętrznym Riby pada zdanie-perełka: „To prawda, że kiedy zapada zmierzch, potrzebujemy kogoś bliskiego, ale prawdą jest również, że kiedy świta, musimy wiedzieć, że mamy jeszcze w życiu jakiś cel”. (str. 113) „Dublineska” to niezwykle erudycyjna książka, zbliżona do sumy kultury XX wieku, niczym sam „Ulisses” – do którego zresztą dzieło hiszpańskiego pisarza może być świetnym przygotowaniem. I jeszcze jeden cytat: „(...) jeśli oczekuje się talentu od wydawcy i autora, powinno się wymagać, by miał go również czytelnik. Trzeba bowiem postawić sprawę jasno: literatura zabiera nas czasem w podróż po trudnych terytoriach, wymagających inteligentnego przeżywania emocji, pragnienia, by zrozumieć innych i zbliżyć się do języka odmiennego od tego, którego tyrania narzuca się nam na co dzień”. (str. 74). Te słowa pasują jak ulał do „Dublineski” – Vila-Matas to z pewnością pisarz wielkiego talentu, a jego książkę polecam -„czytelnikom z talentem”.