Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Królowe Mogadiszu" to moja trzecia pozycja przeczytana w ramach kwietniowego wyzwania "Przeczytam książkę, która przeniesie mnie w inne miejsce" i pierwszy kwietniowy reportaż. Jest to książka pasująca jak ulał to tego wyzwania, ponieważ Paweł Smoleński, polski dziennikarz i reporter, przenosi w niej do zupełnie innego, wręcz abstrakcyjnego świata. Myślę, że każdy z nas zdaje sobie sprawę, że Somalia jest krajem biednym, nękanym suszą i toczącą się od ponad trzydziestu lat wojną, ale dopiero po bliższym zapoznaniu się z tematem zaczyna uderzać nas nie tylko skala tragedii, ale też brak perspektyw na rychłe rozwiązanie problemu. I tak to, co jest pokazane w książce, to zaledwie wierzchołek góry lodowej, ponieważ autor w swojej podróży do Somalii odwiedził jedynie jej stolicę, a więc obszar najbogatszy, z najlepszą infrastrukturą i z najlepszą możliwością ochrony. W Somalii bowiem bezpieczeństwo jest nie tylko na wagę złota, ale też jest całkowicie niepewne. Za bezpieczeństwo jednego człowieka - w tym przypadku autora - odpowiada szereg osób, począwszy od tuzina ochroniarzy z bronią maszynową, na centrum dowodzenia, planującym i koordynującym każde wyjście poza hotelowe mury, skończywszy. Autor w swojej podróży przez Mogadiszu ukazuje nie tylko codzienność mieszkańców, ale też szczegóły dotyczące trudów i niebezpieczeństw pobytu i przemieszczania się po mieście przez zagranicznych odwiedzających Somalię - coś dla nas, ludzi nieznających niebezpieczeństw wojny i terroryzmu, absolutnie niewyobrażalnego. Reporter czy turysta (podobno co roku przyjeżdża kilkudziesięciu turystów) musi mieć w Somalii ochronę, której nie powstydziłby się prezydent USA. W przeciwnym wypadku natychmiast stałby się ofiarą handlarzy ludźmi, zwykłych bandytów czy muzułmańskich terrorystów. Czytając "Królowe Mogadiszu" aż trudno sobie wyobrazić, że Somalia i Polska znajdują się na tej samej planecie, tak odmienne jest nasze życie. Paweł Smoleński w swojej książce, oprócz opisu własnej podróży, portretuje też życie Somalijczyków. Rozmawia z uchodźcami, z otaczającymi go pracownikami hotelu - od chłopaków z ochrony, przez pracownice centrum dowodzenia, po samego właściciela; ze sprzedawcami, lekarzami, a także z repatriantami - urodzonymi na zachodzie Somalijczykami, którzy postanowili wrócić do kraju. Wszystkie te historie opisują niewyobrażalne dla nas życie - jak na przykład przejście pieszo z Somalii do RPA (prawie pięć tysięcy kilometrów - to ponad tysiąc godzin czystego marszu) i z powrotem, bez pieniędzy, bez dokumentów przez siedem państw. Są historie wielkich dziecięcych marzeń, zazwyczaj niespełnionych, i niedocenianych młodych talentów, są historie uchodźstwa zarówno wewnątrz Somalii, jak i poza jej granicami, są historie codziennej walki o przetrwanie, gdzie ten, któremu udało się zarobić dolara, jest, wydaje się, najszczęśliwszym człowiekiem pod słońcem. Są też historie ogromnego okrucieństwa, zamachów terrorystycznych czy gwałtów, które mogą spotkać kobietę na każdym kroku - gwałcą nie tylko islamiści czy bandyci, ale też rządowi czy zagraniczni żołnierze, z pozoru zwykli mężczyźni z ulicy czy inni uchodźcy w obozie. Są historie obrzezań dziewczynek, wykonywanych niesterylnymi narzędziami albo zwykłym kawałkiem szkła, celebrowanych przez matkę i pozostałą żeńską część rodziny, po którym kobieta nie tylko odczuwa ból przy współżyciu, ale też przy oddawaniu moczu - nie wspominając już o porodzie, gdzie obrzezanie jeszcze bardziej zwiększa ryzyko śmierci - tak jakby brak higieny i opieki medycznej nie był już wystarczający. Dużo jest w tej książce opisów cierpienia i zła. Są jednak też drobne promyczki nadziei, bo są młodzi Somalijczycy, którzy wierzą, że jeszcze ich kraj będzie normalny - mimo braku jakichkolwiek zewnętrznych przesłanek ku temu. Są ojcowie, którzy, zamiast żuć narkotyk i tępo patrzeć się całymi dniami przed siebie, towarzyszą w szpitalu swoim ciężko chorym z głodu i braku higieny dzieciom. Książka więc, mimo tragicznego stanu Somalii, nie jest utrzymywana w duchu fatalizmu, autor bowiem ma zdolność dostrzegania nie tylko przemocy, brudu i chorób, ale też drobnych radości - na przykład pod postacią chłopców grających w piłkę albo kąpiących się w oceanie, czy kobiet w kolorowych strojach, lekko zalotnie uśmiechających się spod okrywających je hidżabów. Jeśli miałabym wymienić jakieś wady tej książki, wskazałabym trzy. Po pierwsze, mylący tytuł i opis. Mogą one sugerować, że reportaż poświęcony jest przede wszystkim kobietom, podczas gdy w rzeczywistości nie kładzie nacisku ani nie rozwija historii kobiet bardziej niż innych. Po drugie, szczególnie w pierwszej połowie książki, ciężar kładziony jest na podróż autora, a nie na Somalijczyków. Nie żeby ten opis nie był ciekawy, zdecydowanie podróżowanie po Somalii różni się od podróżowania po innych krajach, ale myślę, że wystarczyłby jeden, góra dwa rozdziały temu poświęcone. Niepotrzebnie autor rozwodzi się nad sobą, nie on jest tutaj najważniejszy. I po trzecie, w narracji występują, może nie przesadnie często, ale jednak, zupełnie niepotrzebne wulgaryzmy czy kolokwializmy. Rozumiem przy cytowaniu wypowiedzi, ale szanujący się dziennikarz nie powinien, nawet w niewielkim stopniu, wtrącać takich słów w narracji. Reasumując, "Królowe Mogadiszu" to dobry, choć nie wybitny reportaż, którego drobne niedostatki wymienione w akapicie wyżej niwelowane są przez jego poruszającą tematykę. Nie da się przejść koło tej książki obojętnie, myślę, że wiele historii, które dzięki niej poznałam, zostanie w mojej pamięci na dłużej. Somalia jest krajem, którego niekończąca się wojna i panoszący się terroryzm uczyniły piekłem na ziemi, a mimo to są tam ludzie, którzy wierzą, że jeszcze będzie normalnie - choć nie wiedzą ani kiedy, ani jak. Chciałabym dożyć czasów, kiedy zapanuje tam pokój i nawet jeśli nie dostatek, to przynajmniej nie tak przejmująca bieda i głód. Może wtedy zdecydowałabym się na odwiedzenie tego kraju, by na własne oczy móc zobaczyć, że dobro w końcu zwycięża.