Jesteśmy społecznością, która kocha książki

J. Freches, autor trylogii „Talizman z nefrytu”, którego drugą po „Niebiańskich koniach” część stanowi obecny tom „Złota Ryba”, poszedł w ślady swego rodaka, Ch. Jacq'a. Ten drugi, będąc zawodowym egiptologiem i znawcą dziejów oraz kultury starożytnego Egiptu, dał się poznać również na polu literatury, tworząc serię powieści osadzonych w epoce Ramzesa II. Zyskał tym znaczną popularność oraz niezłe, jak można przypuszczać, pieniądze. J. Freches, historyk sztuki oraz sinolog, pozazdrościł zapewne poprzednikowi jednego oraz drugiego i naśladując Ch. Jacq'a, również odniósł sukces. I to na tyle duży, że porzucił pracę naukową, by skupić się na twórczości literackiej, publikując szereg powieści osadzonych w różnych epokach dziejów Chin. Schemat postępowania obydwu tych Autorów oraz jakość ich dzieł są bardzo podobne. Jako niekwestionowani znawcy cywilizacji i epok, w których osadzają fabuły swoich utworów, wybierają wydarzenia oraz postacie szczególnie barwne i dramatyczne, osnuwają wokół nich mniej lub bardziej udaną fabułę (uzupełnianą w razie potrzeby przez licentia poetica),wykorzystując przy opisie scenerii i obyczajów posiadaną, fachową wiedzę. Okazało się to skuteczną receptą na sukces, przyciągając duże grono czytelników, szukających opowieści osadzonych w odległych przestrzennie oraz chronologicznie epokach i kulturach, budzących przy tym szczególne zainteresowanie, jak cywilizacje starożytnego Egiptu albo Chin. Sam również uległem podobnym fascynacjom, sięgając po utwory obydwu tych naukowców-literatów. I w obydwu przypadkach mocno się zawiodłem. Trylogia „Talizman z neferytu” obrała za temat jeden z najbardziej dramatycznych i przyciągających uwagę okresów w dziejach Chin, koniec tzw. „epoki Królestw Walczących” i czas tworzenia zjednoczonego Cesarstwa, czyli III w. p. n. e. (licząc, oczywiście, według naszej miary). Na plan pierwszy wybija się tutaj niezwykła postać twórcy Cesarstwa, władcy-tyrana, nazywanego Pierwszym Cesarzem (imię daruję sobie w tym miejscu, bywa ono bowiem zapisywane w poszczególnych publikacjach i transkrypcjach na języki europejskie bardzo różnie). Dzieje wzrostu peryferyjnego państwa Cin (Qin),dokonane w nim reformy o totalitarnym wręcz charakterze, skomplikowane meandry walki o władzę, intrygi polityczne i miłosne, podejrzane pochodzenie Pierwszego Cesarza, jego despotyczne rządy, obsesyjne pragnienie zdobycia fizycznej nieśmiertelności, wreszcie dramatyczny upadek dynastii oraz państwa po tajemniczej śmierci władcy, oto tło trylogii i główny zarys fabuły. Zapowiada się niezwykle interesująco, lektura sprawiła mi jednak duży zawód. Znajomości epoki oraz opisujących ją źródeł, a także kultury, filozofii czy struktur życia społecznego ówczesnych Chin Autorowi odmówić nie można. Istotnie, ukazuje je w sposób kompetentny i to najważniejsza dla mnie zaleta całej trylogii. Ma do tego gotową historię do opowiedzenia, dramatyczną, barwną, potrafiącą przyciągnąć uwagę i na dodatek mało znaną w Europie, a więc posiadającą rys oryginalności. Skomplikowane intrygi miłosne i polityczne, a także rozliczne przesądy i dziwactwa wszechmocnego Pierwszego Cesarza, wydają się aż nieprawdopodobne, Autor zaczerpnął je jednak wprost z chińskich źródeł. Można nawet zauważyć, że pominął niektóre najbardziej skandaliczne i dramatyczne fragmenty przekazów. O dziejach państwa Cin, pochodzeniu Pierwszego Cesarza, jego rządach i ostatecznym upadku dynastii dowiadujemy się, co prawda, ze źródeł o ponad sto lat późniejszych, spisanych już pod rządami zwycięskich wrogów, może więc nie do końca należy im wierzyć – to jednak problem uczonego, a nie autora powieści. Mając w ręku takie dwa atuty, J. Freches zdołał jednak opowieść zepsuć. Autor nie potrafi odpowiednio wyzyskać i przedstawić różnych dramatycznych wydarzeń, które opisuje. Pod jego piórem stają się płaskie i bezbarwne. „Twój ogień nie dość parzy” - można powtórzyć słowa Sienkiewiczowskiego Petroniusza, krytykującego w „Quo vadis” nieudany poemat Nerona. Powieść nie wciąga, nie przykuwa uwagi, bohaterowie wydają się schematyczni, nie zdobyli ani mojej sympatii (ci szlachetni),ani też nie wywołali szczególnej odrazy (czarne charaktery). Jedni i drudzy wydają się „letni”, wycięci z papieru, a ich uczucia i postępowanie przewidywalne. Fabuła toczy się dość powoli, niekiedy z pewnymi brakami logicznymi, tuszowanymi trochę na siłę. W warstwie „historycznej” nie wykorzystuje potencjału dramatycznego relacji zawartych w źródłach z epoki, w warstwie „indywidualnej” została skonstruowana nieco naiwnie, schematycznie i mało zaskakująco (np. papierowa aż do bólu, idealna postać Kwiatu Soli oraz wykorzystany przez Autora, nasuwający się Czytelnikowi od samego początku, sposób rozwiązania dotyczącego dziewczyny wątku miłosnego). Podsumowując, obydwaj francuscy uczeni-powieściopisarze (bo w szerszym kontekście powyższe uwagi odnoszę również do twórczości Ch. Jacq'a) posiadają fachową wiedzę o epokach i cywilizacjach, które opisują, odwołują się do źródeł oraz wybierają potencjalnie nośne dramatycznie postacie i wydarzenia jako kanwę swoich opowieści, zawodzą jednak następnie na całej linii jako literaci. Zabrakło im bowiem właśnie talentów literackich, by przedstawić czasy, ludzi i wydarzenia w porywający czytelnika sposób.