Anna Trynkowska

Po pierwsze szkoda, że w wersji klejonej, bo ja go naprawdę używam, więc w moich rękach i oczach rozpada się w proch. Po drugie brakuje mi wielu haseł. Niemniej wdzięczna jestem DIALOGOWI za wydanie go. Podobnie jak "Słownik cywilizacji indyjskiej" obejmuje on obszar Indii historycznych, sprzed podziału, a więc Indii, Pakistanu, Nepalu, Bangladesz i Sri Lanki, uwzględniając dwie indyjskie krainy o najbogatszej kulturze: Tamil Nadu i Bengal. Miłym uzupełnieniem są rysunki, a pożytecznym dodatkiem indeks imion i terminów, kalendarz solarny i lunarny oraz szeroka bibliografia, w której z radością szukam, co by nowego zamówić, za co teraz się zabrać. Napisane zwięźle i wyraziście. Przez kilku autorów. Czasem mnie zaskakiwali np. przekonaniem, że z pięciu mężów Pandawów z "Mahabharaty" najbliższy Draupadi był nie Ardźuna, ale Bhima. W ramach zabawy opiszę trochę, co można znaleźć w wyborze poszczególnych haseł (w ramach wspomnień dając też miejsce temu, co tamilskie). Takie porządkowanie bawi mnie jak kiedyś rozwiązywanie zadań matematycznych, a potem automatyzowanie koniunktiwu w dużej ilości ćwiczeń. ANANGU (po tamilsku oznacza cierpienie, pożądanie) - święta siła, podstawowy element sacrum Tamilów z Południa Indii, bezosobowa moc o charakterze ambiwalentnym. W istocie swej niebezpieczna. Kontrolowana stanowi fundament ładu. Tamilowie wierzyli, że przebywa w ludziach, miejscach i przedmiotach. W zbiornikach wodnych, na szczytach, progach domów, fortów, na polu bitwy. Ale i w słoniu, wężu, czy bębnach wojennych. To atrybut bogów (tamilskich: Murugana, Tirumala) i bogini (amman). Wiążą ją z kultem płodności, rozrodczości i żeńską siłą seksualną. W kobiecie objawia się w chwili osiągnięcia dojrzałości płciowej, gromadząc się we włosach, biodrach i piersiach. Działa dobroczynne, gdy dochodzi do zjednoczenia tego co męskie i kobiece w akcie seksualnym. Pokrewna sile śakti. BHIMA (W sanskrycie: groźny, straszny). Jeden z pięciu braci Pandawow, bohaterów Mahabharaty, syn Kunti i boga wiatru Waju. Znany z siły i gwałtowności charakteru. Łatwo wpada w gniewie, skłonny do zemsty, lubi się chwalić, rubaszny w żartach. Zupełnie inny niż bracia: ostrożny Judhiszthira, czy rycerski Ardźuna. On i Draupadi, żona, którą dzieli z czwórką braci, to najbardziej ożywione uczuciami postacie eposu. Wg autora hasła najbliższe sobie postacie. Na zniewagę Draupadi Bhima reaguje obietnicą zemsty. I dokonuje jej z całym okrucieństwem. Bhima słynie ze skłonności do zwady, łatwo szydzi, podsyca konflikty, przyczynia się do rozpętania wojny z Kaurawami na polu Kurukszetry. Walczy odwołując się do swej siły, nie mieczem czy łukiem, ale maczugą i wyrywanymi drzewami. Pokonuje demony i tyranów. ĆATAKA - kukułka indyjska; Indusi wierzą, że nawet umierając z pragnienia wodę wypije tylko wprost z padającego deszczu. Indyjski symbol dumy. W poezji sanskryckiej obraz ćataki łaknącej wody z chmury to alegoria kogoś w pogrzebie, a w liryce miłosnej wyraża kogoś wypraszającego przebaczenie lub wzajemność w miłości. Zobaczyć ćatakę po lewej stronie - dobra wróżba. DŹAGANNATHA (sanskryt: Pan świata) - forma Kryszny, wcielenia boga Wisznu; drewniany kloc z kikutami rąk i ciemną twarzą - skąd takie wyobrażenie? Gdy pewnego dnia myśliwy zabił omyłkowo Krysznę, pozostawił ciało pod drzewem. Wierni znalazłszy je zaopiekowali się nim, a Wisznu kazał stworzyć posąg, w którym umieszczone zostaną szczątki Kryszny. Jednak twórca jego postawił warunek. Póki nie skończy, nikomu nie wolno ujrzeć posagu. Gdy warunku nie spełniono, rozgniewany porzucił nieskończony posąg. Brahman zlitował się nad porzuconym wyobrażeniem dając mu duszę i spojrzenie. Dziś ta postać Kryszny czczona jest w Puri w Orisie. Na święto kąpieli i rydwanów - gdy posąg z Kryszny z wizerunkami jego brata Balaramy i siostry Subhadry opuszcza świątynię - tłumy pielgrzymów przybywają do miasta. Niektórzy rzucają się pod koła dając się im zmiażdżyć wierząc, że taka śmierć wyzwoli ich z kręgu wcieleń jednocząc z bogiem. GANDHARI - córka króla Gandhari (dziś obszar Pakistanu i Afganistanu),żona Dryshtarasztry z "Mahabharaty". Wydana za mąż za ślepca, podzieliła dobrowolnie jego los zasłaniając sobie na zawsze oczy przepaską. Za gościnność nagrodzona darem licznego potomstwa, urodziła stu synów Kaurawów i córkę. Opłakawszy ich śmierć podczas bitwy z Pandawami, odeszła z mężem żyć do pustelni. Zginęła podczas pożaru lasu. HARIHARA - jednocześnie Śiwa, który jest Wisznu i Wisznu, który jest Śiwą, symbol jedności hinduizmu, współcześnie akcentowana równorzędność obu bogów, a więc i śiwaizmu i wisznuizmu. Hari to określenie Wisznu, hara - niszczycielski wymiar Śiwy. Współistnienie obu bogów "przeciwstawia i łączy dwa sprzeczne i nieodzowne składniki bytu - ciągłość (życie) i kres (śmierć)". Zbieżność dźwiękowa " harihara" podkreśla fakt dopełnienia się. INDRAPRASTHA (w sanskrycie: równina Indry) - stolica pięciu braci Pandawów, bohaterów "Mahabharaty". Po podzieleniu królestwa Pandawom przypadły ziemie nad rzeką Jamuną, na których zbudowano kryształowe miasto. Związane z bogiem Indrą. Być może dziś to Indrapat, dzielnica starego Delhi. JAMA - bóg śmierci; jego imię znaczy " bliźniak", ale i "powstrzymujący". Nazywają go też Antaka tj. kończący i Mrytju tj. śmierć. Przedstawia się go w czerwonej szacie, zielonoskórego, na bawole, z maczugą i siecią do łowienia zmarłych. Zwiastunem śmierci są też sowy i gołębie. Ma siostrę bliźniaczkę Jam -, uchodzą za przodków ludzi. Jama jest pierwszym, kto zmarł i pierwszym, kto odnalazł drogę w zaświaty. Podróż duszy przed oblicze sądu trwa 4 godziny i 40 minut, stąd wcześniej nie można podpalać ciała. W " Mahabharacie" można znaleźć opowieść o Sawitri, która poślubiła swego Satjawanta nie zważając, że został mu tylko rok życia. Gdy Sawitri ujrzała Jamę nachylającego się nad nieprzytomnym mężem zaczęła go błagać o jego życie. Podążała za nim naprzykrzając mu się błaganiem tak, że ten obiecał spełnić każdą jej prośbę z wyjątkiem zwrotu życia Satjawanta. Wtedy Sawitri poprosiła go o stu synów. Zgodnie z ówczesną wizją świata wdowie nie przystoi ponowne małżeństwo, więc Jama wskrzesił Sawitri. W święto Jamatarpana zapala się i święci pochodnie, które mają zmarłym rozjaśniać drogę w zaświaty, a tam do przodków lub do piekła. KAMAKSZI (w sanskrycie: kobieta o namiętnych oczach) - bogini czczona na południu Indii jako małżonka Śiwy, jego śakti. Szczególnie w Kańcipuram. Identyfikowana z Parwati bogini przyjmuje uwodzącą postać (Lalita),by wyrwać ku miłości medytującego Śiwę. Przez Wisznu, który w oczach indyjskiego Południa jest jej bratem, zostaje obdarowana namiętnymi oczyma. Gdy bóg miłości Kama szykował się do strzału, Śiwa otworzył trzecie oko i obrócił go w popiół. Bogini przywróciła go do życia, a obudzony do miłości Śiwa zyskał przydomek Kameśwara. Inny mit opowiada o tym, jak bogini zasłoniła Śiwie oczy i życie na ziemi zamarło. Zawstydzona Kamakszi oddała się ascezie: ukształtowała z piasku lingę i oddawała jej cześć. Śiwa wypróbował ją zsyłając na Kańcipuram Ganges. Kamakszi uratowała lingę z potopu przytulając ją do swych piersi. Do dziś linga w Kańcipuram ma ślad jej piersi i bransolet. Związaną z naturą, ziemią Kamakszi przedstawia się jako zielonoskórą kobietę z papugą. LOTOS (w sanskrycie: Padma, w tamilskim - tamaraj) - kwiat, który jest symbolem Indii. Związany z boginią Lakszmi, formą dawnej bogini matki, z kultem ziemi, uprawy, wzrostu i z bóstwem opiekuńczym uprawy ryżu, Kariszini, której synami są wilgoć i błoto. Najbardziej znanym motywem lotosu jest wpisanie go w obraz snu Wisznu ("Wisznu śni świat, Śiwa go tańczy"),z którego pępka wyrasta lotos - posłanie dla stwarzającego świat Brahmana. W tamilskim ruchu bhakti - oddania Bogu z 600-900 r. - słowo lotos odnosi się do stóp bóstwa lub serca oddanego czciciela. MURUHAN (w tamilskim: młody, piękny) - tamilski bóg utożsamiany z synem Śiwy, Skandą, bogiem wojny wojny; pierwotnie jako bóg drawidyjski syn Kottrawaj, bogini wojny i zwycięstwa, poczęty bez udziału mężczyzny. Uważa się, że jest uczłowieczoną w formie wersją dawnych totemicznych form koguta, pawia lub słonia. Towarzyszy mu paw, w ręce ma włócznię, którą zabija demony; bóg wiecznej młodości i piękna, prokreacji i wolnej, przedmałżeńskiej miłości. Narodowy bóg Tamilów, opiekun ich kultury i języka, w Kerali czczony jako Ajjappan. NARAJANA - imię tożsame z Wisznu, przedstawianego w chwili cyklu czasowego, jak zapada w sen spoczywając na wężu Seszy rozłożonym na oceanie. Osłonięty jego kapturami wężowymi. Z jego pępka rozkwita lotos, a w nim Brahman gotów stworzyć kolejny świat. W bengalskiej literaturze imię Wisznu używane, gdy mowa nie o boskiej osobie, ale o absolucie, sednie świata. OJCOWIE - mieszkańcy zaświatów, pierwsi przodkowie, wieszczowie, przygotowali drogi dla zmarłych i pierwsi nią przeszli. Ich panem bóg śmierci, Jama. Jak bogów składając im ofiary z jedzenia, błaga się o męskie potomstwo i długie życie. Specjalną ofiarę utworzoną z ryżu, miodu, masła i sezamu, składają im mężczyźni. Im i trzem ostatnim pokoleniom przodków pana domu z linii męskiej. PAW - Indie jego ojczyzną, można go spotkać dziko w lesie, od dawna hodowany. Wśród ptaków symbol współczesnych Indii. Ale i symbol miłości, związany z chmurami, deszczem, monsunem, bo jego czas godowy przypada na początek monsunu. Tańce i krzyki godowe są uznawane za radość z deszczu po czasie suszy. Wzmagają zapał miłosny zakochanych, pogłębiają tęsknotę rozdzielonych, co opisano już w "Ramajanie", gdzie widok tańczących pawi wzmógł ból Ramy, któremu porwano żonę. Paw jest wierzchowcem syna Śiwy, boga wojny Skandy, ale i bogini nauki i muzyki Saraswati. Związany z bogiem deszczu Indrą. Ten ze strachu przed demonem Rawaną przybrał postać pawia, a wdzięczny za to, że ta postać go ocaliła, dał pawiom odporność na jad węży i sto oczu, które zdobią ich pióra. Inny pożeracz węży, Garuda, orłoczlowiek, wierzchowiec Wisznu podarował pawia Skandzie. ROŚLINY - ich kult sięga starożytności. Zawdzięczano im leczenie chorób, ale liczono też dzięki nim na wieczną młodość, wskrzeszenie umarłych. W " Ramajanie" Hanuman z Himalajów nieprzytomnym w wyniku ran braciom Ramie i Lakszmanie przynosi zioła wskrzeszające, usuwające ból i zabliźniające rany. Kult roślin wiąże się z kultem bogini, z kultem życia, narodzin, odnawiania się. Wiele mitów opowiada o przechodzeniu życia roślin w życie ludzi i odwrotnie. Roślin używa się w obrzędach, ofiary składa się bogom z kwiatów i owoców. Poszczególne rośliny związane są z bogami - tulsi z Wisznu, chińska róża z Kali. Zdarza się, że hołd składa się drzewom. SUR (po tamilsku - groza, cierpienie, nieszczęście, choroba, okrucieństwo) - demon, wróg ładu, ludzi i bogów; personifikacja chaosu, ciemności i zła. Często obecny w starożytnej literaturze tamilskiej jako bezosobowa groza. Przyjmując postać osoby, przeważnie męską, pojawia się jako monstrum, ale i człekokształtny z głową konia. Pod taką postacią walczy z uosobieniem ładu i wiedzy, tamilskim bogiem Muruhanem. On też rozrywa go płonącą włócznią, gdy objawia mu się jako ogromny mangowiec zakorzeniony w dnie oceanu, lub zwycięża Sur w bitwie mimo że ten wciela się w coraz to nowe porażające grozą postacie. Ich wojna symbolizuje walkę natury z kulturą. ŚESZA - ogromny wąż o tysiącu kapturów, łoże i osłona dla Wisznu zapadającego w sen między kreacjami świata. Gdy mija jeden dzień Brahmana, a więc cały świat, Śesza niszczy go trującym ogniem. Nagrodzony przez Brahmana za ascezę prawem podtrzymywania ziemi, dźwiga świat na swych głowach. Gdy ziewa, lub przekłada świat z głowy na głowę, ziemia drży. Ma władzę nad drogocennymi kamieniami. Jako symbol wieczności zwie się go Amanta (bezkresny). Jak Wisznu ma ziemskie wcielenia. Gdy Wisznu pojawił się, aby ocalić świat jako Rama, Śesza narodził się jako jego przyrodni brat Lakszmana. Gdy Wisznu narodził się pod postacią Kryszny, Śesza stał się jego starszym bratem Balaramą. TRIMURTI (sanskryt: trójpostać) - jedna z podstawowych idei hinduizmu, popularna szczególnie od 400 r. p.n.e. do 500 r. n.e),najważniejsza próba połączenia śiwaizmu i wisznuizmu w jedność. Wyraz jedności w wielości. Wyraża się ją obrazem jednego boga o trzech postaciach: Śiwy, który cyklicznie niszczy świat, Brahmana, który go tworzy i Wisznu, który go podtrzymuje. Istnieje też śiwaickie trimurti, w którym Siwa jest twórcą świata, a jego niszczycielem Rudra. W filozofii trimurti to połączenie trzech podstawowych elementów materii, trzech gun: Śiwa to tamas - gnuśność i mrok, Brahman to radźas - namiętność i pragnienie, Wisznu to sattwa - jasność i dobro. USZAS (Sanskryt: jutrzenka) - bogini zorzy porannej i światła; przedstawiana w "Wedach" jak piękna, młoda, o złocistej cerze, w białej szacie, z odsłoniętymi piersiami. Otwiera wrota dnia, wyjeżdża na stu rydwanach zaprzężonych w jasnoczerwone konie, rozprasza ciemność, toruje drogę słońcu, zagląda do każdego domu, pierwsza zaczyna dzień modlitwą. Przedstawiana jako córka, ale i jako kochanka Surji, boga słońca, matka bliźniąt Aświnów, siostra Nocy WAHANA (Sanskryt: wożenie, pojazd, wierzchowiec) - zwierzę, wierzchowiec boga, jednocześnie jego atrybut, symboliczna manifestacja jego osobowości. Znane pary to Brahman i gąsior Hansa, Śiwa i byk Nandin, Wisznu i pół orzeł pół człowiek Garuda, Skanda - Karttikkeja - paw, Jama - bawół, Kama - papuga, Ganeśa - szczur, Durga - tygrys. Tylko Kubera ma za wierzchowca człowieka.