Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jak ośmieszać nacjonalistów wszelkiej maści? Ano tak, jak Stomma, który mieszkając w latach 20. XX wieku na tzw. Litwie Kowieńskiej (nb. już w tym określeniu czai się jakaś nasza mała pogarda wobec tego narodu),udał się do tamtejszego urzędu po dowód tożsamości. Urzędnik wpisał jego nazwisko nie "po polsku" Stomma., ale "po litewsku" jako Stommas. Na uwagę, że nazywa się Stomma, urzędnik odpowiedział, że to niedopuszczalne, bo w jęz. litewskim końcówka „a” oznacza rodzaj żeński. Wtedy Stomma wskazał na wiszący nad urzędnikiem portret prezydenta Litwy, który nazywał się Antanas Smetona. Urzędnik wpisał nazwisko tak, jak chciał Stomma…. A wieloetniczne Wielkie Księstwo Litewskie było dla wielu najlepszą szczepionką przeciw nacjonalizmowi, a raczej – nacjonalizmom wszelakim – o czym świadczą także te wspomnienia. A jeszcze można przytoczyć przykłady Czesława Miłosza, Pawła Jasienicy czy Józefa Mackiewicza. I zasmucić się, że jednak nigdy nie miał szans głoszony m.in. przez tego ostatniego program „krajowości”, czyli utworzenia za ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego państwa kantonalnego na wzór Szwajcarii - gdzie różnorodność językowa nie stoi na przeszkodzie poczucia „szwajcarskości”. Niestety, nacjonalizmy zainteresowanych narodów (nawet nie sam komunizm) zniszczyły ten stan sprzed 100 lat, gdy Mickiewicz słusznie uważał się za „Litwina” w sensie takiej właśnie „wyimaginowanej wspólnoty” - by zacytować pewnego klasyka - acz żyjącego…