Wśród filmów o pisarzach, tak jak wśród wszystkich innych, zdarzają się produkcje wybitne i totalne gnioty. Reżyserzy w bardziej lub mniej udany sposób eksploatują mity, którymi obrosły postaci pisarzy. Wrażliwi, afektowani, odlepieni od rzeczywistości. Przenikliwi, inteligentni, mądrzy. W okularach i z brodą. W kardiganach z wiecznie zimnymi dłońmi. Gubiący przedmioty. Zza biurka i na fotelu, zawsze w otoczeniu książek. Powiedz nam, jak wyobrażasz sobie pisarza, a powiemy Ci, jakim czytelnikiem jesteś. A w tym przypadku – reżyserem lub scenarzystą.

Dziś podejmujemy refleksję o dobrych i złych filmach o pisarzach. Pierwsza dziesiątka za nami. Druga dziesiątka przed nami.

1. Amerykański splendor | American Splendor (2003), reż. Shari Springer Berman i Robert Pulcini

Harvey Pekar pracuje jako urzędnik w miejskim szpitalu. Wolny czas spędza czytając, pisząc, słuchając jazzu i angażując się w różnego rodzaju intelektualne zabawy. Kiedy jego przyjaciel Robert Crumb (James Urbaniak) odnosi sukces w tworzeniu komiksów, Harvey postanawia sam takie komiksy robić. Opowiada on o smutnej monotonii codziennego życia, opartej na jego własnym życiu w Cleveland.

Film zrealizowany na podstawie autobiograficznych komiksów „Amerykański splendor” Harveya Pekara i „Nasz rok z rakiem” Joyce Brabner. Paul Giammati zagrał tu swoją pierwszą wiodącą rolę i złamał jedną z kinematograficznych reguł, mówiąc wprost do kamery. W filmie występuje również Pekar we własnej osobie.

2. Basen | Swimming Pool (2003), reż. François Ozon

Charlotte Rampling zamyka się sama w opuszczonym domu we Francji, by napisać thriller. Nie dane jest jej jednak długo cieszyć się błogą samotnością. Jej spokój burzy córka wydawcy – młoda, piękna dziewczyna, która zachowuje się wyzywająco i wygląda zniewalająco. Od początku daje się wyczuć pewne napięcie. Silnie stymuluje ono Rampling, która wreszcie znów może pisać.

3. Figurant | The Front (1976), reż. Martin Ritt

Howard Prince (Woody Allen) jest barmanem i, wbrew temu, czego się po nim spodziewamy, nie jest pisarzem. Jedynie pomaga przyjacielowi scenarzyście. Odgrywa dla niego tytułową rolę figuranta – podpisuje się pod scenariuszami kolegi, który nie może ich sprzedawać pod swoim nazwiskiem. W efekcie sława puka do drzwi Prince'a: spotkania z ważnymi osobami ze środowiska filmowego, przyjęcia, obiady w drogich restauracjach. Żyje się. Prince'owi coraz bardziej podoba się ta sytuacja, dlatego namawia kilku kolejnych scenarzystów na współpracę z nim jako figurantem. Ale zawsze pojawia się jakieś ale, prawda? Pojawia się, a jakże. Tu ma związek z komunistami.

4. Genialny klan | The Royal Tenenbaums (2001), reż. Wes Anderson

Pogrążona w depresji rodzina, trójka rodzeństwa o wybitnych talentach. W dzieciństwie wszyscy troje odnosili wielkie sukcesy. Opuszczeni przez ekscentrycznego ojca w okresie dojrzewania przechodzą kryzys i doznają porażek i niepowodzeń. Postać pisarza, odgrywana przez Owena Wilsona, ma być parodystycznym nawiązaniem do Cormaca McCarthy'ego. Fotografowany dla znanych magazynów w czerni i bieli, trzymający węże, noszący kowbojski kapelusz.

Gene Hackman otrzymał za swoją rolę Złotego Globa, a Wes Anderson i Owen Wilson zostali nominowani do Oskara w kategorii Najlepszy Scenariusz Oryginalny.

5. Ruby Sparks (2012), reż. Jonathan Dayton i Valeria Faris

Młody pisarz Calvin Weir-Fields odnosi sukces dzięki powołaniu do życia bohaterki literackiej o imieniu Ruby – dziewczyny jego marzeń. Ku ogromnemu zdziwieniu mężczyzny wkrótce staje się ona realną osobą i zaczyna żyć własnym życiem.

Wbrew zapowiadającemu banalny romans zarysowi fabuły jest to film o większych ambicjach. Rzecz o pisarzu i odpowiedzialności za twórczość.

6. Improwizacja | Impromptu (1991), reż. James Lapine

George Sand gości u Franciszka Liszta. Poznaje u niego Fryderyka Chopina (Hugh Grant). Gdy zakochuje się w jego muzyce, robi wszystko, by uwieść mężczyznę.

W rolę skandalicznej (rozwiedziona i nosi spodnie) pisarki z XIX wieku, George Sand wciela się Judy Davis.

7. Na śmierć i życie | Kill Your Darlings (2013), reż. John Krokidas

Film o Beat Generation – o tym, jak zawiązała się znajomość między wielkimi poetami pokolenia. Wiąże się to z morderstwem popełnionym w 1944 roku. Zamieszani w nie są Allen Ginsberg, Jack Kerouac i William Burroughs.

Ciekawostka: w rolę Ginsberga wcielił się Daniel Radcliffe. I to z nie najgorszym rezultatem.

8. Pogarda | Contempt (1963), reż. Jean-Luc Godard

Adaptacja powieści Pogarda Alberto Moravii. „Tragiczne love story w cudownej scenerii”, zapowiada trailer. I tak rzeczywiście można streścić tę historię: Paul Javal jest słynnym scenarzystą. Pewnego dnia poproszony zostaje o poprawienie kilku scen w filmie realizowanym na Capri. Pomimo początkowych wątpliwości zgadza się i wraz z żoną Camillą (Brigitte Bardot) jedzie na plan filmowy. Tymczasem Camilla odczuwa do męża coraz głębszą pogardę. W końcu uświadamia sobie, że już go nie kocha.

9. Nadstaw uszu | Prick Up Your Ears (1987), reż. Stephen Frears

Film, który pozwolił zabłysnąć Gary'emu Oldmanowi i Alfredowi Molinie – pierwszy wcielił się w rolę scenarzysty i pisarza Joe Ortona, drugi zagrał jego chłopaka Kennetha Halliwella. Ortonowi, choć jest młodszy, powodzi się znacznie lepiej. Jego pisarska kariera zaczyna się coraz bardziej rozkręcać. To historia o relacji, w której brakuje równowagi, i o tym, jak twórczość Ortona staje się przyczyną serii nieszczęśliwych zdarzeń.

10. Tylko dla dorosłych | Adult World (2013), reż. Scott Coffey

Amy jest świeżo po studiach i głęboko wierzy, że jej przeznaczeniem jest zostać wielką poetką. Póki co jednak zaczyna pracę w księgarni dla dorosłych, gdzie spotyka jednego ze swoich ulubionych poetów, Rata Billingsa.

Film o starych jak świat starciach: nowe – dawne, naiwne – zblazowane. Wariacja na historię o konfrontacji naiwnej młódki marzącej o literackiej karierze ze starym wygą, zbyt wypalonym, by zdołał napisać jeszcze cokolwiek dobrego.

PS Więcej filmów z pisarzami, o pisarzach i przez pisarzy współtworzonych na Najpierw książka, później film.