„Wszystkie moje filmy są realizowane z materiału literackiego, który istniał przed filmem” – deklarował swego czasu Andrzej Wajda, który postrzegany jest dziś jako legenda polskiej kultury. Urodzony 6 marca 1926 roku reżyser, w młodości aktywny malarz, dał się poznać jako artysta o wyjątkowo plastycznej wyobraźni i wielkiej erudycji, przywiązany do detali, a także zafascynowany historią. Nic zatem dziwnego, że w filmografii Wajdy znajdziemy kultowe obrazy, na których wychowały się całe pokolenia.

„Ziemia obiecana”, czyli literacki obraz miasta Władysława Reymonta

Adaptacja powieści Władysława Reymonta. Niesamowity, wielowątkowy obraz konfliktów, które rozgrywały się w kapitalistycznej, industrialnej Łodzi końca XIX wieku. W filmowej rzeczywistości ukazano, podobnie jak było to zresztą w książce, losy trzech zaprzyjaźnionych przemysłowców – Polaka, Żyda i Niemca – którzy za cenę rezygnacji z młodzieńczych ideałów i przejęcia bezwzględnych reguł walki o pieniądz, zdobywają prawdziwą fortunę. Obecnie dostępna jest nowa, skrócona o 20 minut wersja klasycznego już filmu z 1974 roku. W filmie w głównych rolach wystąpili Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak, a także Andrzej Seweryn. Krytycy i widzowie doceniają nie tylko pieczołowicie oddany obraz minionego świata, ale zachowanie ducha literackiego oryginału.

„Pan Tadeusz”, narodowa epopeja Mickiewicza, niełatwa historia polskiego narodu

Opowieść o nadziejach na pokonanie rosyjskiego zaborcy i odzyskanie własnego państwa, niepodległości. Motywy arkadyjskie, idealizacja rzeczywistości, historyczni bohaterowie, konflikty zbrojne, miłosne uniesienia... „Pan Tadeusz”, narodowa epopeja Mickiewicza, historia niezwykle malarska, poetycka – jeśli chodzi o treść i wymowę – z której Andrzej Wajda wydobył prawdziwe piękno.

Kluczową postacią filmowej wersji dzieła narodowego wieszcza w reżyserii Andrzeja Wajdy jest Jacek Soplica aka Ksiądz Robak, który przygotowuje w Soplicowie na Litwie zbrojne powstanie przeciw rosyjskiemu zaborcy… Film Wajdy to kostiumowe widowisko w gwiazdorskiej obsadzie – Linda, Kondrat, Szapołowska, Olbrychski, Seweryn, Bachleda-Curuś, Żebrowski.

„Zemsta”, satyryczny humor Fredry i uniwersalne mądrości

Komedia Aleksandra Fredry w czterech aktach, która powstała w początku lat 30. XIX wieku. Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek mieszkają w jednym zamku. Ich życie upływa na kłótniach i intrygach. Życie Wacława Rejentowicza i Klary Raptusiewiczówny – wprost przeciwnie. Młodzi są zakochani, planują wspólną przyszłość, dlatego robią wszystko, by pogodzić zwaśnionych sąsiadów. Czy pojedynek Cześnika i Rejenta dojdzie do skutku, czy też miłość zatryumfuje nad przemożnym pragnieniem zemsty?

Andrzej Wajda po raz kolejny wykorzystał historyczny kostium – zdjęcia były zresztą realizowane w bardzo malarskiej rzeczywistości, film kręcono w Podzamczu, Karczewie, Mariańskim Porzeczu i Warszawie. Udało się w całości oddać szczególny rodzaj komedii Fredry i uniwersalne mądrości, a niezapomniane role Gajosa, Seweryna, Polańskiego, Buzek, znów Olbrychskiego czy Figury, zapadają w pamięć.

„Wesele”, polskiego narodu portret własny, malarska forma Wyspiańskiego

W podkrakowskiej wsi Bronowice w roku 1900 odbyło się wesele Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną. Wydarzenie stało się kanwą do jednego z największych polskich dramatów – „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Na przełomie wieków Polska wciąż nie istniała na mapie Europy. Na weselu bawią się przedstawiciele różnych grup społecznych i nacji. Każda z nich ma inne problemy i inne marzenia, ale pamięć o niepodległej Polsce wciąż jeszcze jest żywa.

„Wesele” mówi o uczuciach Polaków, ich pragnieniach, marzeniach, bohaterach narodowych, ale i upiorach, które nie dają spokoju. Czy Polacy są jeszcze w stanie walczyć o niepodległość, czy pogrążą się w bezładnym chocholim tańcu? Pytanie, które zadał Stanisław Wyspiański, jest ciągle aktualne – podjął je także Andrzej Wajda, opracowując swoją filmową wersję. Zilustrował je w malarski sposób, odwołując się do historii, poetyki, folkloru i symbolizmu.

„Panny z Wilka” – wojna, miłość, czyli Iwaszkiewicza utwór prozatorski

Historia, która jest prawdopodobnie jednym z najwybitniejszych utworów prozatorskich Iwaszkiewicza. Nominowana do Oscara ekranizacja dzieła, nasączona głębią refleksji opowieść o przemijaniu, straconej miłości i stosunku człowieka do życia i śmierci.

Koniec lat 20. XX w. Trzydziestosiedmioletni Wiktor Ruben, uczestnik I wojny światowej, zostaje zarządcą folwarku w Stokroci. W pobliskim dworku w Wilku – gdzie przed 15 laty spędzał beztroskie lata młodości – mieszkają: Julcia, Jola i Zosia. Spotkanie z kobietami, które niegdyś go fascynowały, przywołuje wspomnienia i wywołuje refleksje nad przemijającym życiem. Mężczyzna zdaje sobie sprawę z zaprzepaszczonych nadziei i rozczarowań, jakich nie udało mu się uniknąć.

Andrzej Wajda - nieodżałowany mistrz polskiego kina

Choć w początkowej fazie Wajda odwoływał się do estetyki socrealizmu, to stosunkowo szybko swoje filmowe realizacje zaczął odnosić do uniweralnych idei. W swoich filmach polski reżyser wielokrotnie zajmował się historią naszego narodu, reinterpretując, innym razem wchodząc w polemikę z mitami mesjanizmu czy romantycznym bohaterem, który cierpi za ojczyznę. Wajda cenił literacki dorobek polskiej kultury, mimo że przyznał kiedyś: „Nie jestem pisarzem. Tylko konieczność zmusza mnie do opisania słowami filmu, który chcę zrealizować. Niech Was te słowa nie gniewają, nie będzie ich przecież na ekranie”.

W filmografii Andrzeja Wajdy znajdziemy jednak wiele przykładów kinowych obrazów, które odnoszą się w jednoznaczny sposób do książek. Wspomniane „Wesele”, „Pan Tadeusz” czy „Zemsta” to ważne, choć oczywiście bynajmniej nie najważniejsze tytuły. Jakie inny filmy polskiego mistrza moglibyście wskazać?