Główną kandydatką do tegorocznego literackiego Nobla jest Swietłana Aleksijewicz - jej szansę bukmacherzy z landbrokes.com oceniają na 3:1. Na drugim miejscu jest wieczny faworyt Haruki Murakami - oceniany na 6:1. Takie same szanse ma kenijski pisarz Ngugi Wa Thiong'o. Adam Zagajewski ma szansę 33:1. Można jednak zakładać, że Szwedzka Akademia zaskoczy wszystkich.

Przy okazji przypominamy jak wygląda droga do Nobla.

Droga do Nobla

Nominacje mogą być dokonywane tylko przez osoby, które mają do tego uprawnienia. Nazwiska osób nominowanych i inne informacje związane z nominacjami mogą być ujawnione dopiero po pięćdziesięciu latach! W tym roku zgłoszono do Nagrody 259 propozycji, z których ostatecznie nominowano 198 nazwisk. 36 autorów pojawiły się na tej liście po raz pierwszy.

Kto ma uprawnienia do nominowania?

Przede wszystkim – członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych instytucji, które mają podobne cele statutowe. Nominować mogą również profesorowie literatury i językoznawstwa pracujący na uczelniach, prezesi organizacji zrzeszających pisarzy, którzy stanowią reprezentatywną grupę twórców z danego kraju, a także, co ciekawe, laureaci literackiej nagrody Nobla z lat ubiegłych. Laureata wybiera Akademia Szwedzka, licząca sobie osiemnastu członków. Mogą się oni kierować rekomendacjami Komitetu Noblowskiego, składającego się z czterech lub pięciu członków.

Co roku Komitet Noblowski wysyła zaproszenia do osób, które wybierane są spośród wszystkich spełniających powyższe kryteria. Proszeni są o wysłanie swoich nominacji. Osoby, które spełniają kryteria uprawniające do nominowania, a nie dostały zaproszenia od Komitetu Noblowskiego, mogą także przesłać swoje propozycje. Nie wolno nominować samego siebie.

W jaki sposób wybiera się laureata?

Wrzesień – Komitet Noblowski wysyła zaproszenia do 600-700 osób i instytucji, które mają uprawnienia do nominowania kandydatów.

Luty – wypełnione formularze muszą dotrzeć do Komitetu Noblowskiego przed 31 stycznia. Komitet przegląda nominowane osoby i przedstawia ostateczną listę Akademii, która ją zatwierdza.

Kwiecień – Komitet wybiera 15-20 nazwisk, które przedstawiane są Akademii jako wstępni kandydaci.

Maj – Komitet zawęża listę do pięciu kandydatów.

Czerwiec/Sierpień – członkowie Akademii spędzają lato na czytaniu i ocenianiu twórczości kandydatów. Komitet Noblowski również pracuje, przygotowując indywidualne raporty.

Wrzesień – po przeczytaniu książek kandydatów, członkowie Akademii dyskutują o ich zaletach.

Październik – na początku października członkowie Akademii wybierają laureata. Musi on otrzymać przynajmniej połowę wszystkich głosów. Następnie nazwisko laureata podawane jest do wiadomości publicznej.

Grudzień – ceremonia wręczenia nagród przypada 10 grudnia. Laureaci odbierają nagrody podczas gali odbywającej się w Sztokholmie – otrzymują wtedy medal, dyplom i dokument potwierdzający wysokość nagrody.

#####

Ile razy przyznano literacką nagrodę Nobla?

107. Przyznaje się ją od 1901 roku, ale  siedem razy nagrody nie przyznano. Było to w latach 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942 i 1943. W statucie Fundacji Noblowskiej jest zapis pozwalający na nieprzyznanie nagrody, jeśli w danym roku nie zostanie wyłoniony naprawdę wartościowy kandydat. Jednocześnie mniej nagród przyznano w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej.

Ile razy przyznano nagrodę dwóm osobom jednocześnie?

Tylko cztery razy literackiego Nobla przyznano dwóm osobom na raz – w innych kategoriach dzieje się tak dużo częściej.

1904 - Frédéric Mistral, José Echegaray
1917 - Karl Gjellerup, Henrik Pontoppidan
1966 - Shmuel Agnon, Nelly Sachs
1974 - Eyvind Johnson, Harry Martinson

Jaka jest średnia wieku laureatów?

Powszechnie uważa się, że Nobla dostaje się w podeszłym wieku. Czy to prawda? Średnia wieku laureatów to 65 lat, w Polsce to nawet nie jest wiek emerytalny.

Kto był najmłodszym laureatem?

Jak dotąd najmłodszym pisarzem nagrodzonym Noblem był Rudyard Kipling, który dostał nagrodę w wieku 42 lat. Faktem jest jednak, że było to dawno temu – w 1907 roku.

Kto był najstarszym laureatem?

Najstarsza laureatka jest nam dobrze znana – była nią Doris Lessing, nagrodzona w wieku 88 lat. Stało się dokładnie sto lat po przyznaniu nagrody Kiplingowi.

Ile kobiet dostało literackiego Nobla?

Jurorzy wyraźnie faworyzowali mężczyzn. Literackiego Nobla dostało jak dotąd tylko trzynaście kobiet! Oto one:

Selma Lagerlöf (1909)
Grazia Deledda (1926)
Sigrid Undset (1928)
Pearl Buck (1930)
Gabriela Mistral (1945)
Nelly Sachs (1966)
Nadine Gordimer (1991)
Toni Morrison (1993)
Wisława Szymborska (1996)
Elfriede Jelinek (2004)
Doris Lessing (2007)
Herta Müller (2009)
Alice Munro (2013)

Czy ktoś odmówił przyjęcia nagrody?

Dwie osoby. Pierwszą z nich był Borys Pasternak w 1958, który najpierw nagrodę przyjął, ale pod naciskiem władz sowieckich zrezygnował z niej. Dobrowolnie nagrody zrzekł się w 1964 Jean Paul Sartre, który konsekwentnie odmawiał przyjmowania wszelkich nagród.

Czy ktoś dostał nagrodę więcej niż raz?

Nie w kategorii Literatura.

W jakich językach tworzyli laureaci?

W tej kwestii panuje spora różnorodność. Początkowo jurorzy mieli sporo trudności z dotarciem do literatury pisanej w różnych językach. Tłumaczenia bywały często trudno dostępne. W 1984 rok sekretarz Akademii Szwedzkiej ogłosił, że jej członkowie będą starali się coraz więcej uwagi poświęcać pisarzom spoza Europy. Tak wyglądają statystyki podsumowujące liczbę laureatów tworzących w danym języku: angielski 27, francuski 14, niemiecki 13, hiszpański 11, szwedzki 7, włoski 6, rosyjski 5, polski 4, norweski 3, duński 3, grecki 2, japoński 2 oraz po jednym pisarzu tworzącym po arabsku, w bengali, po chińsku, czesku, fińsku, hebrajsku, węgiersku, islandzku, prowansalsku (!), portugalsku, serbsko-chorwacku, turecku i w jidysz. Niektórzy laureaci pisali w dwóch językach – Rabindranath Tagore tworzył po angielsku i w bengali, Samuel Beckett po angielsku i francusku, a Josif Brodsky pisał poezję po rosyjsku, a prozę po angielsku.

Czy można dostać nagrodę na jedną książkę?

Większość laureatów otrzymuje nagrodę za całokształt twórczości. Jednak w dziewięciu przypadkach Akademia Noblowska przyznała nagrody za konkretne dzieła.

Theodor Mommsen – za „Historię Rzymu” (1902)
Carl Spitteler – za „Olympischer Frühling” (1919)
Knut Hamsun – za Błogosławieństwo ziemi (1920)
Władysław Reymont – za Chłopów (1924)
Thomas Mann – za Buddenbrooków (1929)
John Galsworthy – za Sagę rodu Forsyte’ów (1932)
Roger Martin du Gard – za Rodzinę Thibault (1937)
Ernest Hemingway – za Stary człowiek i morze (1954)
Michaił Szołochow – za powieść Cichy Don (1965)

Źródło: nobelprize.org