Paszporty POLITYKI przyznawane są od 1993 roku. Inicjatorem powołania nagrody był Zdzisław Pietrasik: wieloletni szef redakcji kulturalnej tygodnika, a także krytyk filmowy i teatralny. Ich laureatami są młodzi artyści, tworzący w następujących kategoriach: Film, Teatr, Literatura, Sztuki wizualne, Muzyka Poważna, Muzyka Cyfrowa i Kultura Cyfrowa. Za wybór nominowanych w każdej kategorii odpowiada 10-osobowe jury, wyłaniające trójkę finalistów. W dziedzinie Literatury byli to: Piotr Bratkowski („Newsweek”), Paweł Dunin-Wąsowicz („Lampa”), Anna Kałuża (Uniwersytet Śląski), Eliza Kącka (Uniwersytet Warszawski), Piotr Kofta (krytyk literacki), Zofia Król (Dwutygodnik.com), Juliusz Kurkiewicz („Gazeta Wyborcza”, „Książki. Magazyn do czytania”), Paulina Małochleb (Uniwersytet Jagielloński, blog Książki na ostro), Anna Marchewka (literaturoznawczyni i krytyczka) i Michał Nogaś („Gazeta Wyborcza”, Radio Książki). Z finałowej trójki laureatów wybiera Kapituła Nagrody złożona z dziennikarzy tygodnika „Polityka”.

Do tej pory laureatami literackich Paszportów byli między innymi Marcin Świetlicki, Stefan Chwin, Jerzy Pilch, Andrzej Sapkowski, Dorota Masłowska, Szczepan Twardoch czy Marcin Wicha.

Od 2002 roku przyznawana jest również honorowa nagroda Kreatora Kultury; za 2019 rok otrzymała ją Olga Tokarczuk, notabene laureatka Paszportu w dziedzinie literatury w 1996 roku. W tym roku będzie również przyznana specjalna nagroda Kultura Zdalna:

Bartek Chaciński z „Polityki” w artykule prezentującym listę tegorocznych nominowanych zwraca uwagę, że widząc, w jak dramatycznej sytuacji są w tym pandemicznym roku twórcy kultury, organizatorzy Paszportów postanowili podwyższyć finansowe dodatki towarzyszące  nagrodzie i, po raz pierwszy w historii, przyznać paszportowe „diety” nie tylko dla laureatów, ale również nominowanym we wszystkich kategoriach.

Poniżej przedstawiamy sylwetki twórców nominowanych w kategorii Literatura. 

Filozofka, psycholożka i prozatorka Mira Marcinów

Mira Marcinów jest związaną z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN filozofką i doktorem psychologii. W zeszłym roku została finalistką… Nagrody Naukowej POLITYKI. W tym, za swój debiut prozatorski „Bezmatek”, opowiadający o miłości między matką a córką, Marcinów ma szansę na kulturalny Paszport POLITYKI.

Zofia Król nominowała pisarkę za „wystukaną przy karmieniu dzieci na telefonie komórkowym intensywną opowieść o relacji córki i matki, o życiu i umieraniu. Wybitność »Bezmatka« sięga jednak daleko poza temat, w sam literacki język, zarazem dziki i dynamiczny oraz lakoniczny i precyzyjny”.

Krytyczka literatury Anna Marchewka dodaje, że „Marcinów w »Bezmatek« nie tylko wyznaje miłość i żałobę, ale i wzywa do świadomego córectwa. Pokazuje, czego możemy uczyć się od matek wypinających się na patriarchalny kanon, na wzorzec, na stosowność, na przyzwolenie na przemoc domową, na konieczność poświęcenia się. Marcinów wpisuje się swoją książką w tradycje opowieści o »wspaniałych wygnankach«, krnąbrnych buntowniczkach. Córectwo to zadanie, miłość nie jest łatwa, oznacza również zapasy, mocowania się z kochaną osobą (i ze sobą), a żałoba po niej nie ma terminu. Pokazuje Marcinów, jak nie odwracać się od utraty, jak wytrzymać to spotkanie, spotkanie z pustką i jak z niego czerpać siłę”.

Opowiadania z Nowej Huty Igora Jarka

Igor Jarek w środowisku literatów obecny jest od dawny. Wraz z żoną, Judytą Sosną, jest autorem trzech powieści graficznych („Słowackiego”, „Spodouści” i „Czarna studnia”), na koncie ma również tomik wierszy i ksiażkę poetycką. Nominowany do Paszportów POLITYKI jeest jednak za, tak jak Marcinów, debiut prozatorski. W 2020 roku ukazał się drukiem jego zbiór opowiadań „Halny”.

Krytyk literacki Piotr Kofta nazwał spisane przez Jarkę historie „łotrzykowskimi opowieściami z życia nowohuckich bandytów, nieudaczników i żulików”. Są „balladą o samotności, ambicji, niespełnionych marzeniach”.

Paulina Małochleb z Uniwersytetu Jagielońskiego zwraca uwagę, że „Jarek w nieprawdopodobny sposób łączy słuch języka ulicy, znajomość losów i biografii ludzi z nizin społecznych, biduli, więzień, emigracji, z celną krytyką konsumpcyjnego stylu życia”.

„Halny” portretuje Kraków, ale nie ten znany z wydarzeń kulturalnych, ani ten znany turystom, nie pochyla się nad historią czy topografią. Igor Jarek zwraca się w stronę mieszkańców miasta, tych, którzy na pierwszy rzut oka są w mieście niewidoczni.

Poetka oporu Patrycji Sikory

Jury nominujące do tegorocznych Paszportów postanowiło docenić wiersze, które, jak pisze ich autorka Patrycja Sikora, „powstawały w palących okolicznościach strajków, marszów, atmosferze wykluczenia, walki o swoje prawa, o widoczność i widzialność”. Tom poetycki „Instrukcja dla ludzi nie stąd” jest jej debiutem ksiażkowym.

Eliza Kącka z Uniwersytetu Warszawskiego nominowała „Instrukcję dla ludzi nie stąd” za „mocne uderzenie i siłę manifestu nieuproszczonego”. Te wiersze jej zdaniem można czytać jako próby wypracowania intelektualno-emocjonalnej strategii oporu. To „jedna z młodych poetek na nasze czasy – która haseł i klisz nie unika, ale na nich nie poprzestaje”. Dla Pauliny Małochleb ten tom to dowód, że „w sztafecie poezji zaangażowanej startuje kolejne pokolenie. Sikora mówi za nowych wykluczonych: zwierzęta, pracowników – korporacyjne mięso, staruszków i młode matki, osoby LGBT, dzieci. Jej poezja jest pełnym furii głosem sprzeciwu”. Małochleb zwraca też uwagę, że Polska w jej poezji to nie jest wór wątków patriotycznych i politycznych, tylko „sieć problemów społecznych, z którymi Sikora walczy przy użyciu cytatów ze Słowackiego, języka nowych mediów i własnej wyrazistej, mocnej dykcji”. Polska pojawia się w jej wierszu „oto jest kraj”: „duchowi memu dała w pysk i poszła/Polska”.

O samej autorce wierszy, Patrycji Sikorze, użytkownicy lubimyczytać.pl mogli przeczytać  we wrześniu. Mieszkająca w Poznaniu (choć urodzona w Wieruszowie) poetka była jedną z inicjatorek powstania antologii „Poetki i poeci dla LGBT+”. 

Wraz ze swoją partnerką Eweliną Krupską mówiły wówczas naszemu portalowi, że pomysł na antologię zrodził się z pobudek czysto społeczno-politycznych:

Pełna lista nominowanych dostępna jest na stronach tygodnika „Polityka”.

[aj]