Oszałamiające rozmachem uniwersum

Ewa, studentka z Gdyni, z którą przez wiele lat spotykałam się podczas wakacji spędzanych nad warmińskim jeziorem, przywiozła „Władcę…” w plecaku. Było to pierwsze polskie wydanie w trzech opasłych tomiszczach. Wpadłam w twórczość Tolkiena jak śliwka w kompot: natychmiast i na zawsze.

Nie mogłam wtedy tego wiedzieć, ale już nigdy nie przeczytałam książki, która by tak potężnie na mnie wpłynęła. Nigdy nie zapomnę pierwszego spotkania z Aragornem (nie ufałam mu początkowo za grosz!), Eowiną (jakże doskonale ją rozumiałam!) i Faramirem (to była miłość od pierwszego wejrzenia – i trwa do dziś!).

Drzwi i dziurka od klucza

Pamiętam, jak wyraźnie czułam, że księga, którą czytam, jest częścią dużo większej, nieznanej mi historii. Marzyłam, by poznać bliżej historię tego oszałamiającego uniwersum, zdradzaną między wierszami, w pieśniach elfów, opowieściach, półsłówkach. Zazdrościłam Aragornowi, Faramirowi, Elrondowi, że ją znają. Czułam, że mogliby opowiedzieć dużo więcej!

Już wtedy byłam przekonana, że Tolkien naprawdę znał całą historię Śródziemia, i żałowałam, że nie zawarł jej na kartach „Władcy Pierścieni”. A potem dowiedziałam się o istnieniu „Silmarillionu”. Po przeczytaniu tej książki zrozumiałam w pełni rolę wydarzeń we „Władcy Pierścieni” w historii Ardy. Dostrzegłam, że „Hobbit” to zerknięcie do Śródziemia przez dziurkę od klucza, a „Władca Pierścieni” – przez dyskretnie uchylone drzwi.

Dzięki „Silmarillionowi” wreszcie poznałam i zrozumiałam historię Gondolinu, którego mieszkańcy wykuli Żądło, oraz Glamdringa i Orkrista – „na wojnę z orkami”. Piękno i smutek tej opowieści mnie urzekły. Doceniłam również wagę Gondolinu – Ukrytego Królestwa – dla historii Śródziemia oraz to, jak pięknie opowieść o nim splata się z innymi Wielkimi Opowieściami Tolkiena (mowa o „Dzieciach Hurina” oraz o „Berenie i Luthien”).

Upadek królestwa Elfów

Gdy pojawiła się możliwość pogłębienia wiedzy na ten temat dzięki wydaniu w Polsce przez wydawnictwo Prószyński i S-ka „Upadku Gondolinu”, skorzystałam z niej bez wahania. Redaktor dzieła J.R.R. Tolkiena, jego syn, Christopher Tolkien, znakomicie wywiązał się ze swojego zadania i przedstawił nam ewolucję tworzenia historii Gondolinu, opatrzywszy ją dziesiątkami pożytecznych przypisów.

Książkę czytałam z dreszczem wzruszenia i intelektualnego poruszenia. Opowieść o powstaniu i upadku potężnego królestwa elfów ma bowiem w sobie to, co wszystkie opowieści Tolkiena: heroizm, poświęcenie, determinację, smutek, gorycz porażki, ale też nadzieję i szansę na przyszłość, która mimo katastrof zawsze przetrwa na zgliszczach, w ukryciu – by w dogodnym momencie zakwitnąć i wydać owoce dobra.

Dramat Gondolinu, tragedia jego mieszkańców oraz przegrana wojna okazały się krokiem do ostatecznego pokonania Morgotha i jego sługi Saurona w Śródziemiu. Znając ciąg dalszy historii Ardy, wiemy, że triumf zła zawsze był tylko czasowy i pozorny, lecz by takim pozostał, potrzebne było ogromne poświęcenie tak ze strony wielkich bohaterów, jak i zwykłych zjadaczy chleba – którzy także dostali szansę wsławienia się bohaterskimi czynami (czy o tym marzyli, czy nie).

Wytrawny smakołyk

„Upadek Gondolinu” to piękna i poruszająca opowieść. Podana przez redaktora w taki sposób, aby nie tylko wzruszała, ale również przekazywała czytelnikowi potężną dawkę wiedzy na temat twórczości Tolkiena i jego zmieniającego się podejścia do trzeciej z Wielkich Opowieści.

Książka, pięknie wydana i opatrzona ilustracjami samego Alana Lee, jest niezbędnym elementem biblioteczki każdego miłośnika twórczości autora, a w szczególności osób zainteresowanych procesem twórczym, który był udziałem Tolkiena. Mówiąc krótko – to wytrawny smakołyk dla koneserów, który jednak poruszy serce również początkującego tolkienisty; historia bowiem w stulecie swego istnienia (opowieść o Gondolinie powstała około roku 1917) wciąż się broni epickim wymiarem, rozmachem wizji, emocjonującymi i dramatycznymi rozwiązaniami fabularnymi.

Podobnie jak w wypadku „Dzieci Hurina” oraz „Berena i Luthien”, opowieść zawartą w „Upadku Gondolinu” czyta się inaczej niż w „Silmarillionie” – nie jak z podręcznika, lecz jak sprawozdanie bliskiego przyjaciela; podane treści odbiera się znacznie bardziej osobiście, emocjonalnie. Jest to niełatwe (bo przesycone smutkiem), ale jednocześnie piękne literackie doznanie.

W czasach, gdy bezcenna spuścizna Tolkiena została w pewnych kręgach odbiorców kultury przyćmiona przez filmy w reżyserii Petera Jacksona, jego dzieła wciąż czekają na śmiałków gotowych się z nimi zmierzyć, by sięgnąć po przechowywane w nich skarby.

Są jak ukryte wśród banalnych współczesnych książek królestwo, które jednak w przeciwieństwie do Gondolinu nigdy nie upadnie.

Anna Traut-Seliga – doktor nauk biologicznych. W 2006 roku obroniła rozprawę doktorską „Problemy zachowania ekosystemów łąkowych metodą czynnej ochrony” na Uniwersytecie Łódzkim. Przedmiotem jej zawodowych zainteresowań jest ochrona przyrody oraz etnobotanika. Od roku 2006 jest nauczycielką akademicką, od 2015 roku również nauczycielką oświatową. Współpracuje z organizacjami społecznymi mającymi na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego oraz rozwój lokalnych społeczności. Służy społeczeństwu również jako biegła sądowa z zakresu ochrony przyrody, ze szczególnym uwzględnieniem programu Natura 2000. Autorka ponad setki artykułów popularyzujących przyrodę i jej ochronę oraz licznych prezentacji i wystąpień przedmiotowych.

Jej zainteresowania osobiste są w dużym stopniu tożsame z zawodowymi. Oprócz tego interesuje się literaturą fantastyczną. Wnikliwym studiom poddała m.in. twórczość J.R.R. Tolkiena i Ursuli K. Le Guin. W fandomie fantastycznym znana również jako prezeska Cechu Fantastyki SkierCon i organizatorka konwentu SkierCon.

Jest zapaloną propagatorką wiedzy dotyczącej mitologii ludów indoeuropejskich. Łączy swoje różne zainteresowania, prowadząc wykłady i zajęcia praktyczne z etnobotaniki, zarówno dla studentów kierunków przyrodniczych, jak i dla miłośników fantastyki. Cieszą się one dużym zainteresowaniem odbiorców.

Artykuł sponsorowany