Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Niektórym wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej. Druga część tego przysłowia w pełni definiuje główną bohaterkę powieści Margaret Forster, żyjącej w latach 1938–2016. Surowa w stosunku do siebie oraz do innych, Maudie Tipstaff, najlepsze lata, w które wpisuje się między innymi wychowywanie trójki dzieci, ma już za sobą, i raczej zupełnie nie przeszkadza jej samotne życie, które zostaje urozmaicone między innymi wyczekiwaniem na listy od syna i dwóch córek. Któregoś dnia jednak Maudie postanawia wybrać się do dorosłych już pociech i spędzić u każdej z nich miesiąc. Mimo wielkich nadziei na niezapomniane wrażenia kłopoty pojawiają się już na początku podróży, a dalej jest już tylko gorzej. I dotyczy to nie jedynie samego dostawania się do miejsc docelowych, ale przede wszystkim relacji z dziećmi. Apodyktyczna, 70-letnia kobieta to wyjątkowo trudny towarzysz życia, którego mało kto byłby w stanie zaakceptować.

Autorka po mistrzowsku opisuje relacje głównej bohaterki z dziećmi oraz z innymi, napotkanymi po drodze osobami, a wszystko to przedstawione w zabawny, humorystyczny sposób, który sprawia, że czytelnik nabiera chęci na dłuższe pozostanie w świecie pani Tipstaff (w przeciwieństwie do osób mających z nią bezpośredni kontakt).

"Podróże Maudie Tipstaff" dobitnie ukazują, jak brak miłości doprowadza człowieka do zgorzknienia i zobojętnienia. A może problem Maudie tkwi zupełnie gdzie indziej? Powieść obyczajowo-psychologiczna Margaret Forster to prawdziwa perełka literatury (choć raczej nie dla osób, które preferują sensacje czy szybkie zwroty akcji). I aż wierzyć się nie chce, że jak wynika moich poszukiwań, tylko trzy powieści autorki przetłumaczono na język polski. I żadna z nich nie znajduje się w bibliotece miasta powiatowego, do której zaglądam.

Czasem jednak o wiele lepiej poszperać wśród książek wydanych z kilkadziesiąt lat temu i nie wznawianych, zamiast brać do ręki nowości, które niestety często po przeczytaniu kilku stron zwyczajnie odpychają.
https://kulturaliter.blogspot.com/2022/03/margaret-forster-podroze-maudie.html

Niektórym wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej. Druga część tego przysłowia w pełni definiuje główną bohaterkę powieści Margaret Forster, żyjącej w latach 1938–2016. Surowa w stosunku do siebie oraz do innych, Maudie Tipstaff, najlepsze lata, w które wpisuje się między innymi wychowywanie trójki dzieci, ma już za sobą, i raczej zupełnie nie przeszkadza jej samotne życie,...

Krótki czas, który wydaje się jednak okresem wlekącym się w nieskończoność, kilka osób i niewielkie szwedzkie miasteczko, które nawiedza powódź. Kilkoro mieszkańców oraz przypadkowo znajdujących się w mieście osób chroni się w restauracji u Sally, którą jedna z głównych bohaterek – Minny, odziedziczyła po swojej ciotce. Wynikłe z zaistniałych warunków zagrożenie sprawia, że sytuacja zaczyna wymykać się spod kontroli. Nagle spokojne dotąd miejsce, w którym można było zjeść ciepły posiłek albo uraczyć się filiżanką gorącej kawy, staje się tymczasowym więzieniem, w którym do głosu dochodzą i gniew, i wzajemne pretensje, i inne silniejsze emocje, a ponad tym wszystkim zawisa chęć jak najszybszego wydostania się z pomieszczenia i opuszczenia pozostałych skazanych na swoje towarzystwo osób. Bohaterowie usiłują jakoś przetrwać mało przyjemne chwile, które trzeba będzie przepędzić w oczekiwaniu na nadejście pomocy, i niechcący czy mimowolnie poniekąd odkrywają przed innymi więźniami restauracyjnych wnętrz swoje drugie ja. Groźna, porywająca ludzi jak gałęzie drzew woda stanie się tym elementem, za sprawą którego ukazane postaci będą musiały odnaleźć się w zupełnie nowych warunkach i tak samo jak dotąd, a może jeszcze bardziej, mierzyć się z nurtującymi ich dotychczas problemami.

„Pępowina” Majgull Axelsson prawdopodobnie nie bez przyczyny otrzymała taki właśnie tytuł. Niemal każdy z bohaterów nosi w sobie pewną tragedię lub boryka się z trudną codziennością. W każdym umiejscowiła się jakaś drzazga, której nie da się wyjąć pęsetą ani dostatecznie zręcznymi palcami, ponieważ tkwi ona zbyt głęboko. I co najważniejsze, owa rana częstokroć znajduje swój początek już w dzieciństwie. Postępowanie rodziców, sposób, w jaki traktują dziecko, to, ile poświęcają mu uwagi, wpływ otoczenia, brak miłości lub jej nadmiar wywierają olbrzymi wpływ na dalszy rozwój młodego człowieka i na jego dalsze, dorosłe już życie. Przykłady tej od dawna poruszanej przez psychologów kwestii dostatecznie dobrze obrazuje w swojej książce Axelsson. Jej bohaterowie zostali jak gdyby naznaczeni właśnie w dzieciństwie (choć może nie wszyscy z nich) i między innymi stąd bierze się ich takie, a nie inne postępowanie; stąd tak, a nie inaczej, wychowują swoje dzieci, i najczęściej nie mają pojęcia, a może nie chcą zanadto dopuścić do głosu prawdy o popełnianych przez siebie rodzicielskich błędach. Mimo całej miłości dla swoich córek czy synów i mimo że chcą dla nich jak najlepiej, to niedostatki czegoś wewnątrz sprawiają, że w ich rodzicielskim podejściu do potomków napotyka się usterki, które pociągają za sobą dalsze konsekwencje.


Majgull Axelsson po mistrzowsku przedstawia stronę psychologiczną postaci. Powołuje do życia niezwykle barwne, skomplikowane bohaterki (przede wszystkim kobiety), z których każda mogłaby stanowić materiał na odrębną powieść. Perfekcyjna Anette, której nawet jeden pyłek na dywanie nie da spokoju, dopóki się go stamtąd nie pozbędzie – zakochana w swoim pociągającym z butelki mężu, który w swojej nieporadności wiecznie potrzebuje jej opieki. Tyrone, który ma serdecznie dość nieustannej gadaniny swojej żony i nierzadko zadaje sobie pytanie, czemu służą te wszystkie słowa wypowiadane przez ludzi, wciąż jednakowe i w zasadzie o niczym. Ale to nie jedyny problem tego bohatera, o którym ma się ochotę, podobnie jak o pozostałych, dowiedzieć jeszcze więcej i więcej. Bo historia każdego z nich wciąga niesłychanie mocno. Nęcą niepomiernie wszystkie możliwe szczególiki i szczegóły, jeszcze więcej tego, co dają nam od siebie Minny, Tyrone czy pozostałe osoby. Ich nieujawnione przed otoczeniem myśli tu wynurzają się jak kret z norki – wtedy, gdy nikt nie widzi.

I w zasadzie zastrzeżeń brak. Poza jednym. Za aut należy oczywiście uznać fakt, że każda z postaci „Pępowiny” nosi w sobie jakąś zadrę, tajemnicę. I podobnie rzecz ma się ze sposobem przedstawienia myśli uwięzionych w restauracji osób. Jest kapitalny. Tyle tylko że czytając kolejne rozdziały, zaczyna odnosić się momentami wrażenie, że każdy z nich dotyczy tej samej osoby, ponieważ zastosowane style cechuje zbytnie podobieństwo, żeby nie powiedzieć, że są niemal identyczne. Gdyby nie postawione na wstępie rozdziałów imiona postaci, trudno nawet byłoby się początkowo zorientować, kto w danym momencie mówi, czyj to cichy monolog.

Mimo tego naprawdę polecam „Pępowinę” wszystkim miłośniczkom i miłośnikom powieści psychologiczno-obyczajowych. Nie można się od niej oderwać – podobnie zresztą jak od „Ja nie jestem Miriam", która, moim zdaniem, nawet przebija omawianą tu lekturę. Realia inne, czasy inne, kompletnie odmienne problemy, ale to jest coś. Takich książek się nie zapomina.

https://kulturaliter.blogspot.com/2021/08/majgull-axelsson-pepowina-wab-warszawa.html

Krótki czas, który wydaje się jednak okresem wlekącym się w nieskończoność, kilka osób i niewielkie szwedzkie miasteczko, które nawiedza powódź. Kilkoro mieszkańców oraz przypadkowo znajdujących się w mieście osób chroni się w restauracji u Sally, którą jedna z głównych bohaterek – Minny, odziedziczyła po swojej ciotce. Wynikłe z zaistniałych warunków zagrożenie sprawia, że...

Jest lekka, ale nie aż tak lekka jak te książki stworzone specjalnie z myślą o żeńskiej części moli książkowych; nie aż do tego stopnia leciutka, że odkłada się ją na półkę albo oddaje do biblioteki po przeczytaniu raptem kilku stron, z myślą „O rany, jest tak lekka, że nie mam siły dalej brnąć przez tę lekkość”.
I oczywiście można by ją uznać za łatwą, lecz nie do przesady. Nie aż do tego pułapu, przy którym zaczyna się rozumieć, że to pozycja o niczym i że jutro, a najdalej za tydzień, całkowicie się o niej zapomni i stwierdzi: "Ożeż, żeby stracić tyle czasu na czytanie czegoś takiego!”. I nie na tyle łatwa, że nie daje w ogóle do myślenia, że nie oferuje nic w zamian za przeczytanie jej. Nie do tego schodka łatwa, że stawia się nad nią zdanie z wykrzyknikiem: „To nie na moje nerwy! Ten brak jakiegokolwiek problemu, punktu zaczepienia mnie przerasta!”.

Jeśli chodzi o przyjemność, to daruję sobie porównania, ponieważ dla niektórych (w tym także dla mnie) czytanie literatury, przy której „nie trzeba się umysłowo w ogóle wysilać” (jeśli wiecie, co mam na myśli), nie jest w ogóle przyjemne. Gorzej, to taki rodzaj „męczarni”, jaki czuje osoba nieznosząca czytania w momencie, gdy czeka ją przerobienie jednej tylko strony tekstu. Dlatego najpierw należałoby postawić sobie pytanie, co tak właściwie oznacza słowo „przyjemna” w kontekście czytania książek, a które to słowo, jak wiadomo, skorelowano (w moim odczuciu) z jednym tylko gatunkiem literatury, tj. z literaturą kobiecą. I czy właściwie, czy nie, też roztrząsać nie będę. W każdym razie „przyjemna” dla jednej osoby nie musi być „przyjemną” dla drugiej osoby.

Ale do rzeczy. Pierwszy rozdział "Effi Briest" Theodora Fontaine’a zdecydowanie przywodzi na myśl powieść dla młodzieży, dlatego zanim dotrze się do kolejnego "etapu", ma się ochotę odłożyć książkę na półkę. Zważywszy na to, należałoby na wstępie podać do wiadomości publicznej, że to nie proza dla młodszych odbiorców, więc bądźcie cierpliwi i wyglądajcie cięższych kawałków, oczekujcie na nadejście szybszych zwrotów akcji, pogłębienie obrazów psychiki bohaterów tudzież na wystąpienia problemów nie do końca ukazanych w sposób adekwatny dla nastolatków. Dalsze części to już nie opis swawolnej zabawy czworga dziewcząt, ich opowieści czy przekomarzania się, ale zupełna zmiana tematu, ponieważ nagle, ni z tego, ni z owego, tytułowa bohaterka, ta młoda dziewczyna, której wyobrażenie utrwalono na okładce książki, dowiaduje się, że o jej rękę prosi 38-letni baron Geert von Innstetten. W zasadzie całe to zdarzenie nie jest dla 17-letniej Effi niczym nadzwyczajnym – wszak takie rzeczy się zdarzają. Ktoś kiedyś powinien poprosić o jej rękę i komuś kiedyś powinna odpowiedzieć, że się zgadza, więc z jakiej racji nie człowiekowi, który swego czasu był zakochany w jej matce. Dlaczego nie bogatemu, dobrze sytuowanemu, dystyngowanemu i doświadczonemu życiowo panu Innstettenowi? Tak dobra partia może się więcej nie powtórzyć; z powodu nieprzyjęcia tak znakomitej partii jej rodzicom może być przykro (a skoro na drodze młodej panienki nie staje nikt, kto wzbudziłby żywsze bicie jej serce…). Choć nawet takie pytania nie zaprzątają uroczej główki żywej jak ptaszek Effi, która wyjaśnia swoim zdziwionym przyjaciółkom, że: „Jeśli się jest dwie godziny narzeczoną, jest się zawsze szczęśliwą. Przynajmniej tak mi się wydaje” (s. 20). Effi z pewnością wydaje się też, że jej jedno „tak” sprawi radość nie jedynie jej rodzicom, ale przede wszystkim baronowi i jej samej; wszystko przecież przebiega doskonale – okres narzeczeństwa, ślub, podróż poślubna... a następnie dalsze życie… które nie zawsze jednak układa się tak, jak układają się wizje w młodym dziewczęcym umyśle. Bo czy da się pozostać obojętną, jeśli świat oferuje o wiele więcej niż tylko spokojne, stateczne życie u boku dużo starszego, kochającego ją przecież męża? Zwłaszcza wówczas, gdy zapewnić się, że „za myśli i życzenia nie ponosi się odpowiedzialności”? (s. 144). Porównanie do „Anny Kareniny” nie wydaje się tu bezzasadne, aczkolwiek obydwa dzieła są diametralnie różne nie tylko pod względem stylistycznym.

Jedna z najbardziej ponoć cenionych z powieści Theodora Fontaine’a stanowi bardzo interesujący, napełniony dialogami obraz XIX-wiecznych obyczajów, pokaz walki między tym, co jak najbardziej wskazane i pochwalane, a tym, za co potępiano poprzez wykluczenie poza krąg tzw. dobrego towarzystwa. Sam pisarz twierdził, że życie kobiet – ich historie – są o wiele ciekawsze niż życie mężczyzn. Być może także z tego względu Tomasz Mann uznał "Effi Briest" za jedną z najważniejszych powieści, jakie napisano. I to się nazywa pochwała od mistrza. Niestety na razie nie znam pozostałych pięciu mistrzowskich dzieł, które wymienił Mann. Poza tym problem w tym, że w natłoku dzisiejszej prozy ta ocena wydaje się zdecydowanie zdezaktualizowana. Niemniej "Effi Briest" to kawałek prozy jak najbardziej godny polecenia czytelnikom, którzy przepadają za przenoszeniem się do książkowych światów obrazujących życie społeczeństw w przebrzmiałych czasach. Kompletnie inne realia, zupełnie odmienny sposób bycia i, co najważniejsze, możliwość absolutnego oderwania się od rzeczywistości, przynajmniej raz na jakiś czas.
https://kulturaliter.blogspot.com/2021/05/effi-briest-theodor-fontaine-tum.html

Jest lekka, ale nie aż tak lekka jak te książki stworzone specjalnie z myślą o żeńskiej części moli książkowych; nie aż do tego stopnia leciutka, że odkłada się ją na półkę albo oddaje do biblioteki po przeczytaniu raptem kilku stron, z myślą „O rany, jest tak lekka, że nie mam siły dalej brnąć przez tę lekkość”.
I oczywiście można by ją uznać za łatwą, lecz nie do...