„Rok Potopu” to powieść, która nie ma prawa zaskoczyć żadnego miłośnika prozy Margaret Atwood. Kanadyjska pisarka ponownie zajmuje się swoimi ulubionymi tematami: ekologią i przemocą wobec kobiet. O ile ten pierwszy stanowił podstawę także dla „Oryksa i Derkacza”, ten drugi pojawiał się w ilościach śladowych – w kilku miejscach Jimmy i Glenn oglądali pornografię, z którą związana jest przeszłość jednej z głównych bohaterek. W drugim tomie sytuacja mocno się zmienia: choć ekologiczna katastrofa cały czas pozostaje na pierwszym planie, to osobiste historie obu protagonistek są ściśle związane z patologicznymi relacjami z mężczyznami, a ich tożsamości zostają w dużym stopniu ukształtowane przez przemoc. Przemoc, warto zauważyć, bardziej dosadną niż w wydanej ostatnio wstrząsającej „Opowieści podręcznej” - tam Atwood zdecydowała się na spokojne, wyciszone prowadzenie akcji (choć w powieści pojawiają się sceny dosadne), tutaj natomiast mocno przerysowuje zarówno brutalną postać Blanca, jak i fantasmagoryczną atmosferę domu uciech, w którym pracuje Ren.

Inne jest też podejście Kanadyjki do ekologii: w „Oryksie i Derkaczu” na początku skupiała się przede wszystkim na pokazaniu społecznych skutków zaniedbania ochrony środowiska, potem natomiast ilustrowała bezsens walczenia z nimi za pomocą źle ukierunkowanego rozwoju technologicznego; próba wpakowania rozlanego mleka, którą podejmowali bohaterowie, była tyleż rozpaczliwa, co karykaturalna. W „Roku Potopu” protagonistki żyją w społeczności Bożych Ogrodników, sekty łączącej chorobliwą niemal dbałość o środowisko z głębokim mistycyzmem. Trudno jednoznacznie stwierdzić, co Atwood chciała za pomocą tej grupy pokazać: z jednej strony nie można mieć wątpliwości, że ich ascetyzm w nowym, wspaniałym świecie jest rozwiązaniem rozsądnym; z drugiej strony natomiast trudno z Bożych Ogrodników nie kpić – kazania ich przywódcy, Adama Pierwszego, które poprzedzają kolejne rozdziały, to prawdziwy popis naiwności i jawnego nieprzystosowania do okoliczności. Cóż, znając twórczość Atwood można zakładać, iż miało być to kolejne ostrzeżenie: uważajcie, żebyście sami nie musieli zostać Bożymi Ogrodnikami.

Wszyscy czytelnicy, którzy zachwycili się wcześniej „Oryksem i Derkaczem” powinni po „Rok Potopu” sięgnąć bez zastanowienia: choć to powieść nieco inna i związana z poprzednim tomem luźniej, niż można by się spodziewać, to jeśli chodzi o poetykę niemal od niego nie odbiega; inne jest tylko rozłożenie akcentów. Uważać powinni natomiast odbiorcy uczuleni na przesadę, przerysowanie, wszelkie podkręcanie barw – bo po hiperbolizację sięga Margaret Atwood bez wahania. Trudno nie zauważyć, że „Rok Potopu” wyszedł spod ręki autorki „Opowieści podręcznej” (której ostatnie sukcesy z pewnością przyciągną wielu do twórczości kanadyjskiej pisarki), ale widać wyraźnie, iż ręka ta pozwoliła sobie na zdecydowanie więcej.

Bartosz Szczyżański