Jak wiadomo, jeśli czerpać wiedzę jedynie z literatury filozoficznej, to epoka nasza jawić musi się jako czas upadku, indyjska kali-yuga. Czytamy w niej bowiem o takich apokaliptycznych wyobrażeniach jak „śmierć Boga”, „śmierć podmiotu”, „koniec człowieka”, „koniec historii”, „koniec metafizyki”, „koniec prawdy”; słowem, wszędzie trupy. „Koniec teorii” wpisuje się jednak w ten ponury nastrój jedynie tytułem. Zresztą sam Eagleton zdaje się być sceptyczny również wobec wcześniej przywołanych haseł.

W „Końcu teorii” chodzi o „teorię kulturową”, tj. najmocniejsze intelektualne narzędzie lewicy, jej rozkwit w pracach m.in. Lacana, Althussera, Foucaulta, Barthesa, Bourdieu czy Saida, dzieje jej burzliwych związków z marksizmem, dzisiejsze rozmycie i utratę pierwotnego splendoru. Eagleton rozrysowuje przed nami imponującą panoramę uwarunkowań i kontekstów historycznych, społecznych, ekonomicznych czy politycznych tytułowej „teorii”, by przejść do filozoficznej resuscytacji pierwotnych bodźców, które powołały ją do istnienia. Tempo lektury jest zawrotne. Trudno dogonić autora, serwującego ogrom informacji. „Przy okazji” rozprawiamy się z „wojującym ateizmem”, fundamentalizmem, a w szczególności – wiele miejsca się temu poświęca i robi się to niezwykle udanie – z postmodernizmem, poznajemy nowe odczytania Augustyna, Księgi Izajasza, Szekspira, Blake’a, Marksa, Pascala...

Warto dodać, że książka Eagletona adresowana jest głównie do studentów kierunków humanistycznych. Cóż lepszego nad tak porywający podręcznik?

Tomasz Wiśniewski