Sir Samuel Vimes, komendant Vimes czyli jego łaskawość diuk Ankh jak większość obywateli dowolnej rangi społecznej, oddycha. Z wyjątkiem może tych, którzy już tego nie robią. Zwykle nie jest tego faktu świadomy i przypomina sobie o tym przede wszystkim w sytuacjach, które mogą go tego oddechu pozbawić. A ponieważ oddychanie jest nierozerwalnie związane z węchem, a on jest nierozerwalnie związany ze swoim powołaniem, Vimes także węszy. I po prawdzie to również jest proces nie do końca od niego zależny.
Zakazać Vimesowi węszyć, to jakby zakazać innym oddychać. W zasadzie można, owszem, niektórzy będą nawet próbować – mniej lub bardziej intensywnie, w zależności od autorytetu wygłaszającego takie żądanie – ale i tak zwykle natura będzie na wierzchu. Na wierzchu Vimesa natomiast jest przestępstwo. Na wierzchu, naokoło, jest albo dopiero będzie – jego zwykle mało subtelny zapach dolatuje do Vimesa, a następnie materializuje się w takim miejscu, w którym ktoś, najpewniej znowu Vimes, w końcu się o nie potknie. I bez znaczenia jest fakt, że właściwie to komendant jest na wakacjach. I właściwie to wedle zaleceń małżonki (której zdanie bardzo ceni, nawet jeśli nie rozumie lub nie popiera) powinien odpoczywać. Tyle że to tak, jakby drwal pojechał na wypoczynek do lasu. A las jest wszędzie - prędzej czy później zawsze wpadnie się na drzewo.

Samuel Vimes osobiście lubił herbatę, jednak herbata nie jest herbatą, jeśli jeszcze przed pierwszym łykiem można zobaczyć dno filiżanki.

W zasadzie u Pratchetta widać nie tylko dno filiżanki, ale nawet stół, na którym ona stoi. W przeciwieństwie jednak do herbaty, w przypadku Świata Dysku jest to niewątpliwa zaleta. Jeśli ktoś oczekuje tego, co zawsze, nie zawiedzie się. Jeśli ktoś oczekuje czegoś nowego, również powinien się czuć usatysfakcjonowany…
To co u Pratchetta przyciąga w pierwszej kolejności i w czym jest niekwestionowanym mistrzem, to język - tak zawiły i tak lekki jednocześnie w tej zawiłości, że aż chwilami niemożliwy. To jest ta materia, w której autor czuje się jak ryba w wodzie. Lub jak Vimes na ulicach Ankh Morpork. Jednak pomimo tego, że obcowanie z widzeniem świata przez Pratchetta nigdy nie przestaje być zaskakujące, z czasem ciężar lektury musi przenieść się z formy wypowiedzi także na jej treść.
Chociaż, bądźmy szczerzy, napędzanie akcji nie jest mocną stroną Pratchetta i próżno oczekiwać od niej trzymających w napięciu zwrotów. Jeśli czytelnik nastawi się na wartki kryminał, może się okazać, że spomiędzy kartek dobiegnie cichy śmiech autora. Zwroty, owszem, będą, ale raczej w stylu rady zatroskanej mamy pilota: Lataj nisko i powoli, a na zakrętach zwalniaj.
Osobny hołd należałoby po raz kolejny złożyć tłumaczowi, Piotrowi W. Cholewie. Sztuką wyższych lotów jest używanie języka w sposób, w jaki używa go Pratchett, czyli mniej więcej tak, jakby wyjąć ten język codzienny, dość już i tak odległy od słownikowego, z zawiasów i zacząć zginać w zupełnie nietypowych, wręcz niemożliwych miejscach. Przetłumaczenie takiego powykrzywianego tworu na inny język wymaga jednak podwójnych umiejętności i szarych komórek na najwyższym stopniu wtajemniczenia. Dlatego krótko i dobitnie nie zawaham się stwierdzić, że autorów „Niucha” jest dwóch i jak daleko by już ten tandem nie dojechał, jestem pewna, że jeszcze długa i owocna droga przed nim.

Magdalena Wiśniewska

Wszystkie cytaty za: Niuch, Terry Pratchett, Prószyński i S-ka, Warszawa 2012.