Violette Morris, ponieważ o niej mowa, w latach 30. XX wieku była kontrowersyjną osobowością. Znana we Francji jako kierowca rajdowy, która nie ukrywała swojej orientacji seksualnej, nosiła męskie ubrania, a nawet zdecydowała się na amputację piersi, aby móc bez przeszkód jeździć samochodem wyścigowym. Najbardziej znanymi i głośnymi epizodami w biografii Violette, kładące cień na jej wcześniejsze osiągnięcia, były współpraca z gestapo oraz jej przesłuchania, delikatnie określane jako brutalne (używała do nich właśnie zapalniczki). Za swoją działalność na rzecz nazistowskich Niemiec została skazana na śmierć w 1944 roku, a jej szczątki zostały pochowane w anonimowej mogile zbiorowej. Ta niezwykła kobieta, która w niewyjaśniony sposób z – pisząc współcześnie – znanej celebrytki stała się zdrajczynią Francji stała się inspiracją dla Francine Prose do napisania powieści „Klub Kameleona”, opartej na faktach z życia i działalności Violette Morris i innych znaczących w Paryżu w latach 30. XX wieku osobowości.

Bohaterów książki jest kilku. Wśród nich można wymienić m.in. Lou Villars, popularną i budzącą zgorszenie w niektórych francuskich kręgach kobietę łamiącą konwenanse i tabu, Gabora, początkującego węgierskiego fotografa i jego ukochaną Suzanne, beztroskiego amerykańskiego dziennikarza Lionela Maine'a oraz baronową Lily de Rossingnol, wpływową w kręgu artystycznym arystokratkę. Wszystkie te postaci łączy fikcyjny Klub Kameleona, gdzie każdy, bez względu na orientację, pochodzenie i poglądy, może spędzić czas i udoskonalać się w konkretnej dziedzinie artystycznej. Uporządkowane życie bohaterów burzy widmo zbliżającej się II wojny światowej, a jedna podjęta decyzja może przynieść w przyszłości trudne do przewidzenia konsekwencje...

Na okładce książki możemy przeczytać ciekawe spostrzeżenie – mianowicie to, że historia zmienia się w zależności od tego, kto ją opowiada. Francine Prose w umiejętny sposób bawi się rożnymi sposobami opowiadania jednej historii, tworząc wielogłosową powieść o życiu artystów i innych mieszkańców Paryża w trudnych przedwojennych czasach. Fikcyjna próba stworzenia biografii panny Villars ma za zadanie przedstawić zmianę w światopoglądzie jednostki, a konkretnie nagłej fascynacji nazizmem. Listy Gabora do rodziców przypominają prawdziwą korespondencję artystów do rodziny, gdzie widoczna jest kreacja samego siebie na wybitnego przedstawiciela swojego fachu. Wspomnienia Suzanne i baronowej przedstawiają świat z innej perspektywy: większy akcent kładzie się na uczucia i troskę o ukochane osoby, zwłaszcza na jednego mężczyznę, niż na politykę. Odmiennie wygląda to w notatkach i wyznaniach Lionela, Amerykanina, dla którego sytuacja w Europie jest nie o wyjaśnienia. „Klub Kameleona” w tej kwestii, czyli budowaniu różnych światów i osobowości bohaterów, stanowi majstersztyk. Ta wielogłosowość i inne perspektywy sprawiają, że czytelnik z jednej strony zaczyna interesować się chociaż jedną postacią (genialna „biografia” niejednoznacznej Lou i zapiski kobiecych postaci), a z drugiej strony dostrzega, jak bardzo różnorodny był Paryż i jego mieszkańcy w latach 30 XX wieku. Za tło historyczne i wierne oddanie faktów społecznych i obyczajowych we Francji i Niemczech należą się autorce brawa.

Innym, ważnym wątkiem poruszonym w książce Francine Prose, jest miłość i jej oblicza. Pisarka tworzy prawdziwy kalejdoskop uczuć, wobec których każdy człowiek jest bezbronny. Nie chodzi mi tylko o homoseksualizm, najbardziej akcentowany w fabule, ale również o platoniczną miłość, tę opartą wyłącznie na seksie, prawdziwą troskę o ukochanego, brak rodzicielskiego ciepła (jak w przypadku Lou) czy nawet miłość do danej ideologii i jej przywódcy oraz obsesja na punkcie jednej osoby. W tej pozycji nic nie zostaje pominięte.

„Klub Kameleona. Paryż 1932” mogę z czystym sumieniem określić jako niesamowitą i wciągającą książkę, o której trudno będzie zapomnieć. Wielowątkowość, zabawa formą i narracją oraz wyraziste postaci to tylko niektóre z zalet, jakie opisują tę powieść. Francine Prose po raz kolejny udowadnia (jak w przypadku Anny Frank), że można napisać nietuzinkową książkę o równie ciekawych osobach.  

Anna Wolak

* Tytuł recenzji to tłumaczenie oryginalnego tytułu powieści, czyli Lovers at the Chameleon Club, Paris 1932.