To archaiczne widzenie Władzy było opracowywane przez XX-wiecznych antropologów i religioznawców; na tym etapie naszego dyskursu nie ma sensacji. Wspomnijmy tutaj prace Jamesa G. Frazera, Rogera Cailloisa, Mircei Eliadego, Arthura M. Hocarta czy Josepha Campbella. No, ale okazuje się - co było do tej pory tylko przeczuwane, przed pracą Moniki Milewskiej syntetycznie nieudokumentowane – że ta „archaiczna komponenta”, ta „Mitologia Króla” zaktualizowała się z całą mocą w naszej najnowszej historii politycznej.

Dlaczego portrety przewodniczącego Mao umieszczane były na tle nieba otoczonego promienistym kołem, w słonecznej poświacie? Dlaczego można było dostać wyrok skazujący na 10 lat za zrobienie wkładek do butów z gazety z fotografiami Stalina bądź z powodu innej profanacji, polegającej na przyzwoleniu, by wokół portretu tegoż Stalina latały muchy? Dlaczego Mussolini nigdy swojego wieku nie podawał, urodzin nie obchodził? Czyżby świadomie wcielał wymaganą przez swoich wiernych archetypową postać boga, herosa wiecznie młodego? Co miał na myśli pewien prefekt w 1804 powiadając: „Bóg uczynił Napoleona, a potem odpoczął”? Dlaczego Hitler interesował się średniowieczną mitologią?

Takie właśnie osobliwości faktograficzne (i niezliczona ilość innych, równie interesujących) zostały wydobyte i poddane antropologicznej refleksji przez Milewską w jej znakomitym studium, które nie ma zresztą nic z suchej akademickiej rozprawy; powodem tego zapewne to, że autorka jest również pisarką i poetką.

Dodajmy na koniec dwie rzeczy:

1. Książkę uzupełniają świetne ilustracje: malowidła Twarzy Antychrysta, przedstawienia Napoleona jako Marsa, obrazy Hitlera jako „Zesłanego przez Boga Światła”, fotografie rzeźb antycznych herosów, plakaty propagandowe błogosławiącego i nauczającego Stalina. I tak dalej.

2. Książce patronują tacy starzy mistrzowie jak prof. Zbigniew Mikołejko, prof. Jerzy Jedlicki czy prof. Bronisław Baczko. Wystarczy tyle powiedzieć, by zapewnić o naukowej rzetelności rozprawy.

Tomasz Wiśniewski