Tom "Pożegnanie z Marią" to zestawiony przez autora w 1948 r. cykl opowiadań okupacyjno-obozowych drukowanych wcześniej w czasopismach literackich. Utwory te, opublikowane po raz pierwszy, wywołały szok i gwałtowne spory. Borowski ukazał w nich bowiem nie tyle sam system niszczenia ludzi, ile jego skutki dla psychiki i wartości etycznych człowieka: wytwarzanie się w człowieku mechanizmów przystosowawczych, swoistej filozofii przetrwania, zacierającej granice między katem a ofiarą. Dzięki głębi i przenikliwości spojrzenia oraz znakomitej formie literackiej opowiadania Borowskiego ciągle pozostają jednym z najcenniejszych literackich świadectw "epoki pieców".