Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego

Arcyciekawa książka. Z gatunku tych, które nie tylko pokazują artystę na tle epoki, ale potrafią także z grubsza objaśnić jego nie zawsze łatwą w odbiorze twórczość. Biografia Nowosielskiego znakomicie przedstawia fenomen malarza często nierozumianego przez publiczność, a wśród znawców sztuki budzącego skrajne oceny. Malarza znanego przede wszystkim z dzieł o charakterze sakralnym, choć mającego także na swoim koncie liczne akty kobiece o sadystycznym wydźwięku. Postać niezwykle ciekawa również ze względu na ukraińskie korzenie i przywiązanie do prawosławia.
Książka Krystyny Czerni jest napisana w bardzo przystępny sposób, raczej z myślą o laikach niż znawcach tematu. Nowosielskiego pokazuje bez upiększeń, nie robiąc tabu z jego długoletniego alkoholizmu czy bliskich relacji z wybranymi muzami. To jednak margines, w centrum pozostaje Nowosielski jako artysta. Powiedzieć: artysta wizjoner nie byłoby nadużyciem, takie przynajmniej mam wrażenie po lekturze "Nietoperza...". Wizjonerstwo Nowosielskiego nie było wyssane z palca, miało solidne podwaliny w teologii i filozofii. Cytowane wypowiedzi malarza wprowadzają czytelnika do całkiem innego świata, jak dla mnie nieznanego wręcz. Być może dlatego poznawanie źródeł i ścieżek twórczości Nowosielskiego skojarzyło mi się z podróżą na wschód. Bardzo bliski, bo zabużański, ale wschód;)
Autorka zamieściła w biografii sporo świetnych zdjęć i dokumentów z archiwum rodzinnego artysty, zdarzają się i takie sprzed 100 lat. Dużo miejsca poświęciła tematowi wciąż mało popularnemu, a mianowicie stosunkom polsko-ukraińskim na przestrzeni niemal całego ubiegłego stulecia. Jedyne, co mogę Czerni zarzucić, to brak dokładnych przypisów do przytaczanych wypowiedzi i cytatów, po książkach Domosławskiego i Franaszka takie niedociągnięcia rażą. To na szczęście drobiazg, całość jest jak najbardziej godna polecenia.

http://czytankianki.blogspot.com/2011/10/nowosielski.html

A r c y c i e k a w a.
Wciągająca, przejrzyście opowiedziana historia życia i twórczości jednego z najwybitniejszych polskich artystów. Bezcenne lekcje o sztuce i tworzeniu w ogóle. Ale niech mądrzejsi zachęcą:

Malarstwo Nowosielskiego to malarstwo rozpięte na ramionach miłości "niebiańskiej" i miłości "ziemskiej". Rozdarty przez te dwie miłości malarz przypomina czasem anioła, a czasem nietoperza wiszącego w podziemiach opuszczonej świątyni.
- Tadeusz Różewicz

W hierarchii wartości Profesora autentyczność stoi wyżej od oryginalności. Kto wie, czy to nie jego najważniejsza nauka: artystyczna uczciwość, wierność sobie.
- Krystyna Czerni

Tylko przekraczając granicę, możemy dotknąć pewnych rzeczy, inaczej byśmy ich nie zobaczyli. (...) Są ludzie, którzy, w malowaniu są wirtuozami. A jego wczesne prace są nieporadne, widać, jak ciężko mu to przychodziło, ale rozwijało się i szło w kierunku genialnych rozwiązań, silnych decyzji. (...) ci, którym wszystko łatwo przychodzi, to tylko wirtuozi. Ale żadni artyści.
- Leon Tarasewicz

I sam Jerzy Nowosielski:
Trzeba zrealizować siebie, zostawić swój autentyczny ślad, słuchać własnego głosu, co jest trudniejsze.

Ikona nie jest sprawą zamkniętą. Ikona jest sprawą otwartą, pełną ryzyka, pełną znaków zapytania. Podejrzliwie odnoszę się do sztuki, która jest pewna siebie, pozbawiona sprzeczności. Przecież i Ewangelai jest pełna sprzeczności. Dramat Chrystusa przedstawiony w Ewangelii pełen jest sprzeczności.

Nie można bać się namalować złego obrazu. Jak malarz przez całe życie boi się namalować zły obraz, to nigdy nie namaluje tego najlepszego! Trzeba podjąć jakieś ryzyko, bo ono czasem może przynieść nowe elementy świadomości, inspiracji!

-------------------------------------
Takie książki i tacy ludzie pozostawiają ślady - nie do zatarcia.
Ta pozostawia we mnie ślad jak najlepszy.

Nie pamiętam, kiedy po raz pierwszy natknęłam się na jego obrazy. Wiem natomiast, że najpierw poznałam akty. Ich złudna prostota wciąż robi na mnie ogromne wrażenie. Nasycone kolory, zestawienia brył, płaszczyzny… Czarnego cyklu nie da się zapomnieć — tak kobiet nie malował nikt. Dopiero znacznie później zobaczyłam ikony. I znów dostałam obuchem w głowę. A potem poznałam polichromie, martwe natury, abstrakcje, rysunki…

Ale nie o malarstwie, albo nie przede wszystkim o nim, mówi książka Krystyny Czerni. Jak przystało na biografię, opowiada o człowieku. Jaki Nowosielski wyłania się z książki? Skomplikowany, rozdarty i niezwykle pociągający jako osobowość. Głęboko wierzący, po ludzku dobry (w znaczeniu: życzliwy, skłonny do pomocy) i, choć wydaje się to niemożliwe, bezgranicznie wolny w sądach (miał odwagę mówić to, co chciał, bez oglądania się na konsekwencje), wierny sobie. Ale także: samotny, potrafiący zadawać ból, ciągle bijący się z myślami o grzechu. Chyba najbardziej poruszające strony Nietoperza dotyczą alkoholizmu artysty i jego kłopotów z cielesnością, potrzebą miłości. Autorka, poruszając te kwestie, wykazuje wielką klasę: podaje tyle, ile trzeba, by portret artysty był możliwie wierny, ale nawet na milimetr nie przekracza granic dobrego smaku. Dostajemy fascynujący obraz wielkiego artysty. Tak fascynujący jak jego sztuka.

Krystyna Czerni napisała świetną książkę — podtyka fakty, opisuje zdarzenia, porządkuje wiadomości, podaje mnóstwo anegdotek, ale nie narzuca interpretacji. Jeśli już, stawia pytania, na które czytelnik sam sobie odpowiada. Życie Nowosielskiego było niezmiernie bogate emocjonalnie i artystycznie, ale też trudne. Erudyta, gruntowne wykształcony teologicznie, wyznający prawosławie, stojący jedną nogą w Polsce, drugą na Ukrainie (był Łemkiem)… Takie pochodzenie i takie patrzenie na świat nie ułatwiały życia w Polsce. Sam Nowosielski uznawał to wszystko za dobrodziejstwo. Dzięki temu stał się malarzem całkowicie osobnym.

To świetna biografia, a jednak mam mały niedosyt… Książka musi się zbilansować — wiem — jednak pozbawienie Nietoperza w świątyni choćby wkładki z kilkoma barwnymi reprodukcjami jest nieporozumieniem. W zamian dostaliśmy mnóstwo niewielkich czarno-białych zdjęć. Cóż z tego, że większość z nich nigdy nie była publikowana, kiedy zaledwie kilka wnosi coś ciekawego do opowieści. Niektóre w dodatku są tak kiepskiej jakości, że szczerze mówiąc, niewiele na nich widać. Z tym wiąże się także moja druga uwaga: jak na książkę dotyczącą takiego artysty, jest ona po prostu brzydka graficznie, źle zaprojektowana.