Zgodnie z tytułem, książkę podzielić można na trzy mniej więcej równe – każda po około stu stron – części, poświęcone odpowiednio „ludziom luźnym”, procesom o czary, i sprawom obyczajowym. Wywód dotyczy ziem pomiędzy rzekami Prosną, Pilicą, Wartą i górną Bzurą w wiekach XVII i XVIII, chociaż okazjonalnie robi się też wycieczki w wiek XVI, a nawet do Średniowiecza. Autor opiera się głównie na aktach sądowych i dokumentach prawnych z epoki, w związku z czym uwypuklony zostaje kryminalny i prawno-karny wymiar opisywanych fenomenów.

Poznajemy zatem główne źródła ówczesnego prawa cywilnego - „Zwierciadło Saskie” i „Constitutio Criminalis Carolina”, a także polskie komentarze do nich autorstwa Bartłomieja Groickiego. Dowiadujemy się o kompetencjach poszczególnych sadów omawianego okresu – wiejskich, miejskich - wójtowsko-ławniczych i burmistrzowsko-rajcowskich, kompetencjach samorządu wiejskiego, dziedzica, a także zachowaniach gromady. Poznajemy przebieg procesów, sposoby dochodzenia „prawdy”, metody badania podsądnych i karania skazanych.

Dowiadujemy się jednak przede wszystkim o tym, kto, kiedy i dlaczego dołączał do kategorii „ludzi luźnych”, kogo i dlaczego oskarżano o czary i jakie rządziły tym mechanizmy, jak reagowano na zdrady małżeńskie i pozamałżeńskie stosunki intymne, jak zawierano małżeństwa, jak traktowano bękartów i odnoszono się do dzieciobójstwa, jak żyły prostytutki i jak następował upadek kobiety w tę kondycję. Naświetlenia tych wszystkich, jak i wielu powiązanych zagadnień, autor dokonuje dając szeroką panoramę życia chłopstwa i drobnego mieszczaństwa oraz ich stosunków z dworem i plebanią: co uprawiano i hodowano, czym się żywiono, w co wierzono, jak się leczono itp. itp.

Praca jest napisana bardzo lekko, stylem popularnonaukowym, z licznymi cytowaniami dokumentów z epoki. Czyta się ją niczym zbiór opowiadań „z dreszczykiem” (a niekiedy też „z pieprzykiem”) - tak więc z dużą przyjemnością. Nie ustrzegł się natomiast Autor propagandowej dydaktyki, i nie mam tu bynajmniej na myśli naświetlania napięć klasowych w opisywanym przez siebie społeczeństwie (bo to posiada pewną wartość eksplanacyjną), ale powracające dość często wartościujące określenia i typowe dla książek napisanych w PRL „postępowe” zadęcia. Jest to jednak wada drobna i nie umniejsza ani wartości, ani przyjemności odbioru tej lektury.

Zgodnie z tytułem, książkę podzielić można na trzy mniej więcej równe – każda po około stu stron – części, poświęcone odpowiednio „ludziom luźnym”, procesom o czary, i sprawom obyczajowym. Wywód dotyczy ziem pomiędzy rzekami Prosną, Pilicą, Wartą i górną Bzurą w wiekach XVII i XVIII, chociaż okazjonalnie robi się też wycieczki w wiek XVI, a nawet do Średniowiecza. Autor...