Przemierzając zapłakaną od deszczu Lizbonę, spotkałem kontemplatora spektaklu świata. Ów subtelny mistrz refleksji zaznaczył, że każdy z nas jest obserwatorem upływu tego, co go fascynuje najbardziej. Mając na myśli czas, uświadomił mi, że będąc w nim wszyscy zanurzeni, jedynie asystujemy jego biegowi. Przemawiał do mnie słowami, które zostały według niego dane człowiekowi po to aby ukryć myśl. Jego ironiczne uwagi podane z wielkim taktem, przybierały kształtem poetyckie metafory a krasomówcze dygresje stały się legendą już w chwili gdy je czytałem. I pewnie czasami mógłbym się zagubić w tej przestrzeni zbudowanej ze słów z minimalną ilością znaków interpunkcyjnych. Jednak to wahanie zawsze było bardzo nietrwałe. Ten, kto do mnie pisał, w porę rzucał w moim kierunku koło ratunkowe, abym na własne oczy zobaczył jak Portugalia zaczyna popadać w szaleństwo dyktatury.

W końcu sam nie wiem, czyje słowa widziałem na kartach "Roku śmierci Ricarda Reisa". Czy to był Fernando Pessoa, wielbiciel heteronimów za pomocą których tak sprytnie nagłaśniał swoją sławę jeden z największych portugalskich poetów? A może sam tytułowy Ricardo Reis, mający zadatki na dobrego alter ego, pełne złożonej osobowości? Jednak moim zdaniem wszystko wskazuje na to, że cała gorzka ironia skierowana ku jakiemuś celowi pochodzi od bardzo znanego pisarza jakim jest José Saramago. Jego proza świadczy o tym, jak wielkim sędzią jest nasze sumienie a skomplikowany opis samotności człowieka, utwierdza w przekonaniu, że czytając jego powieść wspinamy się na literackie wyżyny. A droga pod górę jest trudna. Atmosfera szarości i smutku przetykana rozmowami o śmierci jest zmysłowa i jednocześnie bardzo trudna w interpretacji.

Na ścieżkach José Saramago spotkamy pełno osobliwości. Wśród nich znajdziemy ducha zmarłego poety, przed którym ani razu nie odczułem strachu. Przyjrzymy się wyrafinowanym relacjom damsko męskim w swoistym dla portugalskiego noblisty stylu. Zagłębimy się w gęsty od zakamarków labirynt umysłu, gdzie czytelnik poczuje się jak widz w tym wielkim spektaklu przygotowanym przez wyrafinowanego estetę. Pisarz zaznajomi nas z bieżącymi wydarzeniami politycznymi i wciągnie w wir początków hiszpańskiej wojny domowej. A to wszystko przy ulubionym przez Saramago określeniu aby "czasowi dawać czas". Portugalczyk podkreśla jak ważne jest spoglądanie w samego siebie aby dobrze poznać swoją osobę. Według niego każdy jest chory na samego siebie, każdy z nas jest swoją chorobą.

Metafory których używa Saramago, same w sobie już stanowią dzieło sztuki. Autor bardzo zwinnie przepływa od jednej do drugiej i potrafi wychwycić nawet najmniejszy punkt zaczepienia, aby błyskawicznie przeskoczyć pomiędzy przenośniami. Bardzo cenię jego zdrowe i krytyczne podejście do autorytarnej formy rządów. Na przykładzie narodowo korporacyjnej władzy António Salazara, ukazuje staczanie się Portugalii gdzieś na obrzeża zachodniej Europy. Jego proza jest pełna często trudno dostrzegalnych i głębokich myśli a noblista zachowuje się jak wytrawny komentator aktualnej sceny politycznej. Pomimo tego, że "Rok śmierci Ricarda Reisa" jest bardzo trudną w odbiorze książką, to zachęcam do jej przeczytania tych wszystkich, którzy nie unikają ambitnej tematyki. Czasami warto wspiąć się tak wysoko, jak tylko można najwyżej a ta powieść ułatwi Wam osiągnięcie satysfakcji z realizacji dużego intelektualnego wyzwania.

Przemierzając zapłakaną od deszczu Lizbonę, spotkałem kontemplatora spektaklu świata. Ów subtelny mistrz refleksji zaznaczył, że każdy z nas jest obserwatorem upływu tego, co go fascynuje najbardziej. Mając na myśli czas, uświadomił mi, że będąc w nim wszyscy zanurzeni, jedynie asystujemy jego biegowi. Przemawiał do mnie słowami, które zostały według niego dane człowiekowi...