Powojenny galimatias ku czci, który nasuwa na myśl przysłowie o świeczce i ogarku.
Częściowo to socrealistyczny produkcyjniak mający za zadanie przybliżyć dzieje Mazur jako ziemi wiecznie gnębionego przez bogaczy chłopstwa, któremu ludowa ojczyzna wzorem przywódców zza wschodniej miedzy wreszcie daje szanse na rozwój. Służą temu przydługawe i nudne rozdziały naśladujące gazetowe artykuły. Częściowo to pochwała socjalistycznego modelu wychowania przez rozmaite organizacje zrzeszające towarzyszki i towarzyszy społecznie i partyjnie uświadomionych, służących Polsce Ludowej, dziełu odbudowy, rozwoju i prześcignięciu wrogich ideologicznie państw. Więc świetlice ludowe, oddziały ZMP, sierocińce, etos pracy,
Nudne, wtórne, niepoukładane. Męczące.

Jednak przeczytałam "Archipelag..." do końca. Właściwie dlaczego?

Przecież ani narrator, ani główny bohater nie budzą specjalnego entuzjazmu. Powojenne losy Polaków zostały opisane przez tłum pisarzy na wiele sposobów, postawy ocenione, codzienność odarta z werniksu.
I u Newerlego tak jest: kalejdoskop portretów żołnierzy obu stron barykady, więźniów, dzieci pozbawionych rodzin, chciwych kobiet, zapiekłych chłopów, młodzieńców szukających idoli i miejsca jest tylko tłem dla opowieści o Mazurach - ich urokliwej ziemi, dziwacznej mowie, macoszej historii.
Pasja i dociekliwość reportażysty poszukującego grubych sztuk - jak choćby gawędy o ceramice - najzwyczajniej w świecie przyciąga uwagę.

Dlatego zatem "Archipelag" się broni - jako znak tych czasów, o których opowiada i tych, w których powstawał.

Powojenny galimatias ku czci, który nasuwa na myśl przysłowie o świeczce i ogarku.
Częściowo to socrealistyczny produkcyjniak mający za zadanie przybliżyć dzieje Mazur jako ziemi wiecznie gnębionego przez bogaczy chłopstwa, któremu ludowa ojczyzna wzorem przywódców zza wschodniej miedzy wreszcie daje szanse na rozwój. Służą temu przydługawe i nudne rozdziały naśladujące...