Współczesna literatura grecka wydawała mi się zawsze dość uboga. Być może dlatego, że po Homerze, Safonie, Sofoklesie i innych starożytnych twórcach trudno zadziwić czymś równie wielkim. Poza Nikosem Kazantzakisem do pewnego momentu nie umiałam wskazać innego greckiego współczesnego autora. Istotnie, na światowej arenie jest ich dość mało. Ponadto wielu, nawet spośród tych znanych, rzadko jest tłumaczonych i wydawanych w Polsce. Konstantinos Kawafis należy właśnie to tego kręgu twórców, których, choć znani, rzadko w Polsce można było przeczytać.

Od momentu sięgnięcia po „Jeżeli do Itaki wybierasz się w podróż…” zaczęłam odkrywać jak wielką rolę wiersze Kawafisa odgrywały w świecie literackim. Wiersze Kawafisa były znane i szczególnie ważne dla Zbigniewa Herberta, cenił je i także tłumaczył Czesław Miłosz. Do greckiego poety odnoszono się również na światowej arenie, a chyba najsławniejszym cytatem z Kawafisa jest zaczerpnięcie przez J.M. Coetzee tytułu z wiersza „Czekając na barbarzyńców”.

W swoich wierszach Kawafis często odwołuje się do starożytnej literatury Grecji, a także do greckich mitów, jak na przykład w „Śmierć cesarza Tacyta”, „Trojanie”, „Konie Achillesa”, „Niewierność”, „Pogrzeb Sarpedona”, czy tytułowy „Itaka”. Częstym, powracającym motywem jest wojna trojańska oraz postać Achillesa. Powraca także historia Rzymian – kilkakrotnie wspominany Neron, Cezar, oraz Cezarion. Z początku ten powrót do źródeł głęboko mnie zastanawiał. Bo czyż literatura grecka, grecka poezja nie mogłaby istnieć bez starożytności? Odwołania do tych dawnych wielkich dzieł wydawały mi się zbyt sztampowe i nieco za bardzo oczywiste, by mogły wnieść coś świeżego. Odpowiedzi jednak możemy szukać w samych wierszach. Do mnie szczególnie przemówił wiersz „Głosy”:

Słyszymy je czasem we śnie, słyszy je czasem umysł w swoich najgłębszych pokładach. I wraca w nich na chwilę brzmienie pierwszej poezji naszego życia, podobne zacichającej muzyce – nocą, gdzieś bardzo daleko.

Są to głosy dawnych twórców, umiłowanych, inspirujących nas. Wydaje się więc, że Kawafis zbytnio czuł wpływ starożytnej literatury i historii na nowożytną sztukę, by zupełnie pominąć ją w swojej twórczości. Cytaty i powtórne analizy wypływają po pierwsze z wdzięczności, patriotyzmu, ale także i z wiedzy o tym, co nas ukształtowało. Ponadto są to przecież idealne historie do uniwersalnych rozważań o naturze ludzkiej, o upadku i słabościach.

W twórczości Kawafisa nie brakuje jednak wierszy, które kontemplują rzeczywistość i które zwracają się do współczesnego czasu. Na mnie szczególne wrażenie zrobił wiersz „Stary człowiek”, ze zwrotką: „Teraz jest już za późno. Czuje to. A przecież tamte lata zdają mu się, jakby minęły nie dalej niż wczoraj. I myśli o Rozwadze: jak go zwiodła, szepcząc do ucha bałamutne rady: „Jutro, nie dzisiaj. Poczekaj, masz czas”.” Podobnie oddziałują wiersze „Świeczki”, „Monotonia”, „Bardzo rzadkie” (z podobnym motywem starca), czy „Dawno temu”.

Wiersze Konstantinosa Kawafisa to bardzo przenikliwe i głębokie obserwacje, zarówno ludzkiego życia, jak i historii, jej błędów, tragedii oraz śladów, które pozostawia w teraźniejszości. Ta grecka poezja z początków XX wieku to subtelna, prosta i oszczędna forma wyrazu, pełna melancholii nad przemijaniem, zarówno ludzkiego życia, jak i wszelkich dzieł człowieka.

Monika Samitowska-Adamczyk