Idealny bywalec Disneylandu
Fundamentem na którym Edgar Lawrence Doctorow oparł swoją książkę jest sprawa Rosenbergów. W skrócie: Stany Zjednoczone, rok 1950, małżeństwo działaczy amerykańskiej partii komunistycznej Juliusa i Ethel Rosenbergów oskarżono o szpiegostwo na rzecz Związku Radzieckiego i przekazywanie informacji związanych z bombą atomową, na tamtą chwilę jeszcze zmonopolizowaną przez USA. Skazano oboje na śmierć w procesie, który był parodią prawa (Powodem aresztowania Ethel, kilka tygodni po mężu, było, jak przyznali sami agenci FBI, wymuszenie zeznań na jej mężu). Wyrok wykonano na krześle elektrycznym w 1953 roku. Rosenbergowie mieli dwóch małych synów. U Doctorowa Rosenbergowie stają się Isaacsonami. Zamiast synów mają córkę i syna. To ich już dorosły syn - Daniel obserwuje i wspomina życie rodzinne, proces i śmierć Isaacsonów. Ważne jest, że historia opowiedziana przez Doctorowa właściwie pomija rozważania nad tą zasadniczą dla historyków (błahe safari dżentelmenów z zacięciem teologicznym) kwestią "zdradzili czy nie?". I choć wiele szczegółów ma tu odpowiedniki w rzeczywistości (historia Susan przypomina historię młodszego syna Rosenbergów),wiele wydarzeń i postaci prawdziwych zostało zastąpionych wymyślonymi (kiepski dentysta Selig Mindish zamiast brata Ethel Rosenberg). Wnikliwy, rzetelny i straszny jest natomiast portret amerykańskiej powojennej histerii (wyzwolona przez wojnę energia, całe nagromadzone napięcie społeczne musiały znaleźć jakieś ujście - prawie cytat).

"Księga" jest powieścią wyśmienitą. Fenomenalną już na poziomie formy. Zmieniająca się narracja, pierwszo i trzecioosobowa, (zazwyczaj narratorem jest Daniel),bezpośrednie zwroty do czytelnika (Czytelniku, ta uwaga skierowana jest do ciebie),pytania retoryczne (Co można by jeszcze powiedzieć? WYBIERZ ZAWÓD ELEKTRYKA.),krótkie wstawki napisane językiem podręcznikowym, dotyczące sposobów przepływu prądu, anatomii ludzkiej, zaawansowanych form okrucieństwa na przestrzeni wieków, przeszczepów serca czy stosunków międzynarodowych (Prawdziwa historia zimnej wojny). Odwołania do Biblii oraz drobiazgowy, socjologiczny opis mechanizmów funkcjonowania Disneylandu. I to wszystko bez jednej fałszywej nuty. W idealnej (dys)harmonii. Dzięki temu wspaniałemu i tak naprawdę pozornemu chaosowi Doctorow robi z naszymi emocjami, co zechce. Ja czytając rozszlochałam się dwukrotnie i nie sadzę, żebym była przypadkiem specjalnym. A przecież portret Daniela nie jest ckliwy czy sentymentalny, bo nie jest tematem tej książki rozpacz dziecka, które straciło rodziców (choć są tu oczywiście zdania i akapity, które od rozpaczy wręcz kipią). Niemniej w warstwie opowieści o określonym bohaterze, to książka heroiczna, a Daniel walczący o swoje miejsce w świecie, to bohater na miarę epickich poematów. Daniel, który często szamoce się bezładnie, bywa okrutny: wobec żony, przybranych rodziców, a nawet maleńkiego syna, budzi w nas nie tylko zrozumienie, ale i podziw. Bo chłopak z opowieści Doctorowa nie zaczyna od zera, ale z poziomu piekła, wychodzi z otchłani, w którą spadło wszystko, co tworzyło jego dzieciństwo i co normalnie pozwala nam poruszać się po rzeczywistości z wiarą, że grunt pod nogami nie zapadnie się przy kolejnym kroku. Ciarki przechodzą po kręgosłupie, kiedy Daniel krzyczy: "Czy to nie straszne, że nie zachowuję sprawy w sercu moim, że pozwalam wszystkim dowiedzieć się o zgryzocie serca mego, że oczyszczam z niej serce moje? Co się dzieje z sercem moim?" (u Doctorowa, dodatkowo, wszystko wielkimi literami).

Losy bohaterów przykuwają naszą całą uwagę, także dlatego, że nie szukamy w tej opowieści suspensu ale nadziei. I Doctorow, na szczęście, nas jej nie pozbawia (co zrobił na przykład w "Witajcie w ciężkich czasach", książce, którą z jego dorobku najmniej lubię). Oczywiście gorzkich prawd dostaniemy i w "Księdze" pełen wybór. Na przykład w znakomitej wstawce o lunaparku wszechczasów, której fragment posłużył za tytuł tego tekstu: "Idealnego bywalca Disnaylendu można opisać jako osobę, która reaguje na proces symbolicznej manipulacji w ten sposób, że moment dokonywania zakupów staje się dla niej kulminacją i kwintesencją przeżyć całego dnia."

Inne kilka zdań, między akapitami "właściwej" akcji to doskonały przykład charakterystycznych wtrąceń i czarnego humoru "Księgi": "W 1949 roku, kiedy Rosjanie zbudowali bombę, C.G. Jung rzucił trzy monety i zapytał I Ching, starożytną chińską księgę wyroczni, jak jej zdaniem zostanie to przyjęte w Stanach Zjednoczonych. I Ching miała być dopiero wydana w Stanach, i nikt poza samym Jungiem i kilkoma sinologami, nic o niej nie wiedział. I Ching odpowiedziała, że zostanie przyjęte bardzo uprzejmie."

I jeszcze krótka charakterystyka naszych wielkich uniesień: "zdolność człowieka do odczuwania zaskorupiałych, niezróżnicowanych emocji nasyconych tęsknotą, niezadowoleniem, patosem".
Może nienajlepszy to cytat na koniec recenzji, ale zapewniam, że "Księga Daniela", te "zaskorupiałe, niezróżnicowane emocje" budzi w czytelniku mistrzowsko. Gorąco polecam.

na statekglupcow.pl

Idealny bywalec Disneylandu
Fundamentem na którym Edgar Lawrence Doctorow oparł swoją książkę jest sprawa Rosenbergów. W skrócie: Stany Zjednoczone, rok 1950, małżeństwo działaczy amerykańskiej partii komunistycznej Juliusa i Ethel Rosenbergów oskarżono o szpiegostwo na rzecz Związku Radzieckiego i przekazywanie informacji związanych z bombą atomową, na tamtą chwilę jeszcze...

Cudownie zróżnicowana narracja i kompozycja, wiele przeplatających się wątków ściśle ze soba powiązanych. Autor w umiejętny sposób opisując życie głównego bohatera (narratora?) porusza problemy swojej epoki, nieraz wydając, jak podejrzewam biorąc pod uwagę rok napisania książki, bardzo odważne sądy. To właśnie trzeba w niej cenić - bezkompromisowość. Napisana długo po "ciężkich czasach" - jest książką o wiele trudniejszą w odbiorze, lecz, tak jak w debiucie, także szokuje wymyślnym upokorzeniem. Takim, że można się zarumienić. Najwyraźniej w słowniku Doctorowa nie ma w ogóle słowa "tabu". Entomolog sprośności, jak siebie określa, nieraz daje się nam ostro we znaki - rzucając oskarżenia zawstydzonemu czytelnikowi prosto w twarz.
Doctorow na pewno włożył w "Księgę Daniela" sporo pracy - pracą wydaje się nieraz samo czytanie jej. Wraz z losami Daniela i siostry trzeba zapoznać się bowiem z kawałkiem powojennej historii.
Na pewno powrócę do tej powieści - to jedna z tych, które warto mieć. Jest wyzwaniem zarówno intelektualnym jak i emocjonalnym: z labiryntu przeżywanych przez głównego bohatera uczuć nierzadko nie ma wyjścia.

Cudownie zróżnicowana narracja i kompozycja, wiele przeplatających się wątków ściśle ze soba powiązanych. Autor w umiejętny sposób opisując życie głównego bohatera (narratora?) porusza problemy swojej epoki, nieraz wydając, jak podejrzewam biorąc pod uwagę rok napisania książki, bardzo odważne sądy. To właśnie trzeba w niej cenić - bezkompromisowość. Napisana długo po...