Potop to jedna z tych książek, które odświeżam sobie co parę lat. Choć już wielokrotnie zapierałem się, że tego nie zrobię, regularnie co każde święta, gdy ekranizacja książki po raz setny pojawia się w telewizyjnej ramówce, za każdym razem ulegam i zacięcie oglądam przez kilka godzin dobrze mi znany obraz. Książka jest dla mnie wyjątkowa pod każdym względem. Charakterystyczny styl autora, bliska mojemu sercu sarmacka obyczajowość, a przede wszystkim cała plejada barwnych postaci. Jan Onufry Zagłoba jak zwykle w dobrej formie, jego koncepty i fortele niejeden raz ratowały sytuację. Michał Jerzy Wołodyjowski jest tutaj na drugim planie i odgrywa przypisaną sobie rolę rycerza bez skazy, ale nieco naiwnego, jeżeli nawet nie przygłupiego. Jednak całkowitą rewelacją jest postać chorążego orszańskiego Andrzeja Kmicica. Nie jest on, jak w Ogniem i Mieczem grzeczny i stworzony na poetycką modłę zakochany Jan Skrzetuski, ale to prawdziwy zabijaka i hulaka, który gwałtownym i popędliwym charakterem wzbudza u jednych szacunek, a u innych odrazę. Ten, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli, choleryk z ADHD, został skontrastowany w związku uczuciowym z Oleńką Bilewiczówną, która przez autora została uszyta na chodzącą świętość, czystość i dobroć. To starcie osobowości stanowi romansowy wątek całej powieści.
Tak bardzo lubię sienkiewiczowski styl powieści historycznej, że absolutnie nie przeszkadzają mi sprzeczności z historią. Na przykład Król Polski Jan Kazimierz jest przedstawiony w bardzo idealistycznej formie, a należy pamiętać, że jego rządy niczym pozytywnym się nie odznaczyły. Degeneracja naszego państwa w latach jego panowania postępowała w najlepsze, a na końcu stwierdził, że jednak chromoli ten kraj i jako jedyny król w naszej historii dobrowolnie abdykował. Należy pamiętać też o tym, że Jan Kazimierz był narodowości szwedzkiej, a jego dynastia mieszkała w Polsce dopiero od drugiego pokolenia. Jego adwersarz, Król Szwedzki Karol Gustaw, był jego bardzo bliskim krewnym. Sławetna obrona klasztoru jasnogórskiego, która zgodnie z faktami historycznymi była tylko potyczką, bez większego znaczenia strategicznego, na kartach powieści urosła do wielkiego starcia i punktu zwrotnego w całej kampanii. To jest charakterystyczne w naszej historiografii, że narodowe zrywy i akty bohaterstwa przykrywa się mistyczną interwencją Boską. Tak było podczas potopu szwedzkiego tak też stało się 300 lat później. Bohaterska obrona Warszawy 1920 r. powiodła się nie dzięki bohaterstwu i poświęceniu żołnierzy oraz zimnej krwi dowódców, ale dzięki cudowi boskiemu, jaki miał miejsce nad Wisłą. Tylko przeważające jednak w naszej historii klęski pozostają sierotami…

Potop to jedna z tych książek, które odświeżam sobie co parę lat. Choć już wielokrotnie zapierałem się, że tego nie zrobię, regularnie co każde święta, gdy ekranizacja książki po raz setny pojawia się w telewizyjnej ramówce, za każdym razem ulegam i zacięcie oglądam przez kilka godzin dobrze mi znany obraz. Książka jest dla mnie wyjątkowa pod każdym względem....