Pierwszy raz natrafiłam na ten zbiór esejów Gide'a jeszcze jako nastolatka i zafascynował mnie "Traktat o Narcyzie" - daleka od klisz i stereotypów reinterpretacja mitu o pięknym młodzieńcu. Na więcej nie starczyło mi nastoletniej cierpliwości. Po przeszło dekadzie złapałam się na tym, że wciąż wracam do niej myślami - a to jednak całkiem niezły powód, żeby sprawdzić, czy była warta aż takiej uwagi.

Nie była - chyba że znowu odezwały się moje zawyżone oczekiwania. "Traktat o Narcyzie" nadal wdzięcznie unika klisz, w "Tezeuszu" jest kilka dobrych pomysłów (zwłaszcza - co tak naprawdę ukrywa się w labiryncie), jednak całość zostawia wrażenie niewykorzystanego potencjału; "Prometeusz źle skowany" niebezpiecznie ociera się o bełkot i chaos, mimo miejscami celnego humoru. Ze wszystkich zawartych w tomie reinterpretacji "klasycznych" mitów najlepszy jest "Powrót syna marnotrawnego", nie najpiękniejszy może, ale przejmujący hymn pochwalny na cześć nonkonformizmu, odwagi i uczciwości wobec samego siebie.
Są w tym zbiorze utwory ciekawe ze względu na formę, nie treść - formę rwącą się, zaprzeczającą utartym konwencjom, nawet jak na dzisiejsze standardy awangardową (całkiem przyzwoita "Próba miłosna" i koszmarne, autotematyczne "Mokradła"). Są też utwory ciekawsze ze względu na treść niż na formę - przewrotny "El Hadżi", "Podróż Uriana" i - dla tych, którzy znają wstydliwie skrywaną część biografii pisarza - wstrząsający "Immoralista".

Śmiem twierdzić, że nowele i eseje Gide'a nie wytrzymują próby czasu - to kruszenie kopii o metafizyczne niemal detale, to dzielenie włosa niuansu na czworo, te meandry myśli nie zawsze klarownej i jasnej - to wszystko potrafi nielicho zmęczyć, a forma, w jakiej zostało podane, potrafi skutecznie osłabić efekt, który myśl autora mogłaby wywrzeć na czytelniku ("Prometeusz źle skowany").
Bełkotliwych książek nie cierpię, a jednak od tej, mimo że bełkotu w niej nie brak, oderwać się nie mogłam.
Otóż nie wiem, czy między prozaikami znalazłby się poeta tej miary, co Gide. "Podróż Uriana", pierwsza część "Próby miłosnej" - symboliści mogliby śmiało uczyć się rzemiosła u autora "Lochów Watykanu". Wielkie ukłony należą się także tłumaczce, Izabelli Rogozińskiej, która z niezwykłym talentem zachowała rytm frazy, przepiękną melodię zdań. Można śmiało nie zwracać uwagi na to, co "autor miał na myśli", a po prostu cieszyć się prozą wysokiej próby, prozą piękną samą w sobie i samą dla siebie.

Pierwszy raz natrafiłam na ten zbiór esejów Gide'a jeszcze jako nastolatka i zafascynował mnie "Traktat o Narcyzie" - daleka od klisz i stereotypów reinterpretacja mitu o pięknym młodzieńcu. Na więcej nie starczyło mi nastoletniej cierpliwości. Po przeszło dekadzie złapałam się na tym, że wciąż wracam do niej myślami - a to jednak całkiem niezły powód, żeby sprawdzić, czy...