Czytałem już tę książkę przed kilku laty, ale jako że niewiele z niej zapamiętałem (jedynie tajemniczo wówczas brzmiącą nazwę Mawarannahr oraz wzmiankę o wieżach ułożonych z czaszek pomordowanych ofiar ekspansji Timura), postanowiłem do niej powrócić. Był to z pewnością zabieg rozsądny, ponieważ przystąpiłem do lektury z większą niż przedtem wiedzą na temat dziejów świata muzułmańskiego i Azji Środkowej. Książka M. Małowista nie jest z pewnością biografią. Życie i podboje Timura zajmują w niej tak naprawdę tylko trzy z ośmiu rozdziałów. Pierwszy bowiem wprowadza w problematykę średniowiecznych dziejów Azji Środkowej, natomiast rozdziały IV-VIII przedstawiają historię społeczną i gospodarczą jego czasów. Właśnie relacje ekonomiczne i społeczne (stopień zależności chłopów, struktura własności, system handlu dalekosiężnego) najbardziej chyba interesują Autora, który znaczną część swej naukowej kariery poświęcił właśnie sprawom dziejów gospodarczych średniowiecza i epoki wczesnonowożytnej.

Timura często zestawia Małowist z Czyngis Chanem, przy czym obu tych władców stawia na różnych poziomach, bowiem bohater tej monografii nie był tylko i wyłącznie zdobywcą, bowiem popierał kulturę (i to mimo iż całe życie pozostał analfabetą!) i przyczynił się mimo wszystko do gospodarczego rozwoju Mawarannahru. Okrucieństwom wojennym kulawego emira przypisuje Autor funkcję prewencyjną: miały one powstrzymać potencjalnych buntowników. Na pewno jest to uwaga niepozbawiona słuszności, choć w taki sposób dałoby się usprawiedliwić ogromny procent przemocy w świecie. Nie sposób też pominąć pewnych porównań na linii Timur – współczesne systemy totalitarne z ich ludobójczymi metodami: to na pewno wpływ biografii samego Małowista, który przeżył wojnę dzięki ucieczce z getta.

Bibliografia książki nie jest szczególnie imponująca, liczy mniej niż stronę, a zasadniczy rdzeń monografii opiera się przede wszystkim na źródłach. Z tymi też jest problem, ponieważ ze źródeł powstałych w kręgu muzułmańskim Autor korzystał ze względu na barierę językową tylko w przekładach zachodnich. Bardzo dużo jest za to odniesień do źródeł napisanych przez Europejczyków (Clavijo, Schiltberger, dominikanin Jan), bowiem czasy Timura były epoką wzmożonych kontaktów między Zachodem a Wschodem. Kontaktów nie tylko gospodarczych, ale i politycznych, powiązanych choćby z kwestią zagrożenia tureckiego. Najważniejszą zaletą „Tamerlana i jego czasów” jest pokazanie, że świat już na przełomie XIV i XV wieku był siecią globalnych powiązań o różnym charakterze.

Tomasz Babnis

Czytałem już tę książkę przed kilku laty, ale jako że niewiele z niej zapamiętałem (jedynie tajemniczo wówczas brzmiącą nazwę Mawarannahr oraz wzmiankę o wieżach ułożonych z czaszek pomordowanych ofiar ekspansji Timura), postanowiłem do niej powrócić. Był to z pewnością zabieg rozsądny, ponieważ przystąpiłem do lektury z większą niż przedtem wiedzą na temat dziejów świata...