Ta książka już dość długo stała nietknięta w mojej bibliotece o Indiach. Dopiero rozmowa wokół udziału w spotkaniu na temat dialogu między kulturą Wschodu a Zachodu sprawiła, że wyciągnęłam z półki "Indie i Europę. Próbę porozumienia na gruncie filozoficznym" Wilhelma Halbfassa i właśnie "Systemy myślenia ludów Wschodu" Hajime Nakamury. Ten ostatni zestawia w swej książce kolejno systemy myślenia Indii, Chin, Tybetu i Japonii. Porównuje je między sobą i z systemami myślenia Zachodu. W porównaniach tych autor przywiązuje wagę do przestawiania ich w oparciu o analizę języka, wnioski o podobieństwach i różnicach w myśleniu wywodzi z rozpatrywania składni i gramatyki sanskrytu, greki, łaciny, języka chińskiego, japońskiego. Nakamura przyjmuje też buddyzm i jego różne interpretacje w Japonii Tybecie i Chinach czy Indiach jako podstawę do wyciągnięcia wniosków o tym, co łączy, a co dzieli myślenie poszczególnych krajów.

Przeczytałam to, co dotyczy Indii. Z ogromną ciekawością. Chwilami urzeczona. Pozostałe rozdziały zostawiam na później, więc mój obraz książki jest niepełny.
W części poświęconej Indiom Nakamura już w tytułach poszczególnych rozdziałów przedstawia to, jak spostrzega myślenie Indusów. Oto one:
PODKREŚLANIE TEGO, CO POWSZECHNE UNIWERSALNE:
- dominacja pojęć abstrakcyjnych
- pojęcia abstrakcyjne traktowane jak konkretna rzeczywistość
PREFEROWANIE NEGACJI:
- Zamiłowanie do wyrażeń negatywnych
- Negatywne pojmowanie Absolutu
- Fascynacja tym, co nieznane
MINIMALIZOWANIE ZNACZENIA JEDNOSTKI:
- Charakterystyczne cechy języka
- Minimalizowanie znaczenia jednostki na rzecz uniwersalnego
sposobu myślenia
IDEA JEDNOŚCI WSZECHRZECZY
STATYCZNE WŁAŚCIWOŚCI TEGO, CO POWSZECHNE:
- Wyrażanie cech statycznych przez statyczne aspekty języka
- Statyczność myślenia
- Brak zdroworozsądkowego postrzegania czasu
- Postawy kontemplacyjne
- Pasywne postawy i cierpliwość
SUBIEKTYWNE POJMOWANIE OSOBOWOŚCI:
- Subiektywne pojmowanie osobowości odzwierciedlone w języku
- Subiektywne pojmowanie osobowości w filozofii
DOMINACJA JAŹNI ABSOLUTNEJ NAD JAŹNIĄ INDYWIDUALNĄ:
- Nieograniczone rozszerzenie jaźni w języku
- Ciągłość własnego "ja" i "ja" innych
- Świadomość istnienia jednostkowej jaźni
- Etyka niedwoistości jaźni pojedynczego człowieka i jaźni
innych ludzi

PODPORZĄDKOWANIE SIĘ UNIWERSALIOM:
- Odzwierciedlenie w języku podporządkowania się uniwersaliom
- Rozszerzenie podmiotu działania
- Szacunek wobec powszechnych wzorców postępowania
- Postrzeganie prawdy: wiara i racjonalizm
- Przekraczanie określonych systemów etycznych
- Wykraczanie poza świadomość rasową i narodową
- Problem kast
- Świadomość żyjących istot: indyjska koncepcja człowieka
- Konserwatywny charakter indyjskiego sposobu myślenia
- Rozwój nauki nomotetycznej
WYOBCOWANIE Z PRZEDMIOTOWEGO ŚWIATA NATURY:
- Brak uporządkowania przedmiotowego świata natury
- Wyobraźnia ignorująca prawa natury
- Skłonność do skrajności
- Zamiłowanie do mitów i poezji
- Brak świadomości historycznej
- Pojęcie prawdy
- Słaby rozwój nauk przyrodniczych
INTROSPEKTYWNY CHARAKTER MYŚLI INDYJSKIEJ:
- Rozwój autorefleksji
METAFIZYCZNY CHARAKTER MYŚLI INDYJSKIEJ:
- Religijny charakter myśli indyjskiej
- Skłonność do wykraczania poza doczesny świat
- Skłonność do umniejszania roli bogów
DUCH TOLERANCJI I ZGODY

Przede mną książka, w której 500 stron - dziewiczych, nietkniętych okiem i myślą i pierwsze 175 stron udręczonych notatkami. Podkreślenie goni podkreślenie. Z boku tekstu zaznaczam miejsca, do których chciałabym wrócić. Niemało znaków zapytania w miejscach, gdzie pokornieję nie rozumiejąc. Czasem wykrzyknik, gdy coś mnie zadziwiło lub obudziło moja zgodę: właśnie tak! To, co łączy mnie z Nakamurą to zaciekawienie, a może wręcz fascynacja indyjskim sposobem myślenia.
Zaznaczonych miejsc jest tyle, że przedstawię tu tylko na chybił trafił kilka cytatów:

Z rozdziału o duchu tolerancji w indyjskim myśleniu:
- "wszystkie religie różnymi drogami trafiają do tego samego Boga" (Ramakryszna str. 174)
- "W żadnej z religii Indii nie istnieje pojęcie heretyka, z jakim spotykamy się na Zachodzie" (Nakamura)
- "O, Święty, nazywany Brahmanem przez hindusów, Ahura Mazdą przez zaratusztrian, Buddą przez buddystów, Jehową przez Żydów i Bogiem w niebiosach przez chrześcijan! Niech ześle On na nas natchnienie! Hindusi i buddyści nie powinni być chrześcijanami. Chrześcijanie nie powinni być ani buddystami ani hindusami. Każdy musi rozwijać się w zgodzie z zasadami swej religii... asymilując równocześnie duchowe zasługi innych. ... Świętość, Pokój i Współczucie nie powinny być zawłaszczone przez jakikolwiek porządek religijny...Nie ma na świecie religii, które nie wydałyby szlachetnych i uduchowionych osobowości....akceptuję istnienie religii w przeszłości i wraz z nimi wielbię Boga"
(Wiwekananda w 1893 roku podczas Międzynarodowej Konferencji Religii w Chicago, str. 174)

Z rozdziału o fascynacji, tym co nieznane, o upodobaniu do przedstawiania idei w formie zagadek:
- Z buddyjskiej "Dhammapady" (str. 68):
"Chociażby zabił matkę, ojca,
choć dwóch by zabił królów świętych,
choćby piątego zabił tygrysa,

zawsze bez grzechu stąpa bramin"
("Według komentarza "matka" (kama) to "namiętność", "ojciec" to "próżność", "dwaj królowie" to "dwa fałszywe poglądy", tzn. wiara w całkowite unicestwienie duszy po śmierci oraz wiara w wieczne istnienie duszy po śmierci; "piąty tygrys" to to "pięć przeszkód" tzn. pożądliwość, gniew, sen, złe uczynki i zwątpienie".

Z rozdziału o preferowaniu w indyjskim myśleniu negacji:
- z "Upaniszad" (z "Jadźńjawalkji") o istocie Absolutu (strona. 64):
"Najważniejsza istota (atman) jest niczym innym jak czystą mądrością pozbawioną wewnętrzności i zewnętrzności... jest ona niezniszczalna i nieniszczejąca... Ten Atman może zostać wyrażony przez negację, jako nie to i nie to (neti neti). Jest niezrozumiały, ponieważ nie może być podmiotem poznania. Jest niezniszczalny, ponieważ nie może być zniszczony. Nigdy nie został ograniczony. Nigdy nie uległ niepokojom, nikt go nigdy nie zranił."

- "Ten, który osiąga oświecenie, dąży do nie-spotkania się z królem śmierci" (str. 63)
W tym samym rozdziale spotykam hymn o uniwersalnej istocie, który mnie zafrapował wcześniej w " Świetle Słowem zwanym. Wypisach z literatury staroindyjskiej". Stary znajomy nadal mnie urzeka tajemniczością:
"Nie było wtedy bytu, ani byt nie istniał.." (hymn z "Rygwedy")."Ten jeden (tad ekam) pojawił się tam dzięki własnemu ciepłu, dając początek miłości (kama), a następnie stworzył wszystko, co istnieje w kosmosie," (Nakamura str. 64)

W rozdziale o wyobraźni ignorującej prawa natury:
Nakamura o "indyjskiej skłonności do zacierania ...różnic między tym, co rzeczywiste, a tym, co idealne, między faktem a wyobraźnią" z odwołaniem się do słów R. Rollanda "Jeśli istniałoby miejsce, gdzie można by urzeczywistnić marzenia o istnieniu doskonałym, jakie hołubila ludzkość od zarania, miejscem tym byłyby Indie". (Str141)

W rozdziale o dominacji jaźni absolutnej nad indywidualną:
- na str. 110 buddyjskie wezwanie do współczucia: "Tak jak matka, która z narażeniem życia chroni swoje dziecko, tak niech każdy będzie pełen nieograniczonego (przyjaznego) umysłu wobec wszelkich osób".

W rozdziale o idei jedności wszechrzeczy:
- cytat z "Upaniszad" (str. 78) "Tak jak płynące rzeki znikają w oceanie, porzucając swe imię i kształt, tak wiedzący uwolniony od imienia i kształtu, osiąga niebiańską istotę, wyższą od wysokich".
W rozdziale o podporządkowaniu się uniwersaliom
_- z "Aranjak" (str. 130) "W roślinach płynie sok, zwierzęta obdarzone są umysłem (citta). W człowieku zaś atman objawiony jest najwyraźniej, ponieważ człowiek obdarzony jest inteligencją (prajhana). Widzi i mówi, co postrzega, wie, czym jest jutro, rozróżnia świat rzeczywisty i nierzeczywisty, pragnie osiągnąć nieśmiertelność, choć jest śmiertelny".
Its itd. Ku refleksji, chociaż według mnie z subiektywnie pozytywnym podejściem do myślenia Indusów. Może idealizowanych tu.

Ta książka już dość długo stała nietknięta w mojej bibliotece o Indiach. Dopiero rozmowa wokół udziału w spotkaniu na temat dialogu między kulturą Wschodu a Zachodu sprawiła, że wyciągnęłam z półki "Indie i Europę. Próbę porozumienia na gruncie filozoficznym" Wilhelma Halbfassa i właśnie "Systemy myślenia ludów Wschodu" Hajime Nakamury. Ten ostatni zestawia w swej książce...