Bakunowy faktor, czyli zaraźliwy optymizm trzydziestolatka.

Dwa razy w mojej czytelniczej karierze przeżyłam cudowny i kompletnie irracjonalny zachwyt imieniem głównego bohatera. Ebenezer Cook pojawia się w pierwszym zdaniu Bakunowego faktora i od razu wiadomo, że ten chłopak absolutnie nie mógł nazywać się inaczej. Mistyczna chwila! U mnie zwieńczona wybuchem śmiechu i ochotą żeby zaklaskać w dłonie. (Podobnej doświadczyłam kiedyś z Dukajowym Hieronimem Berbelkiem)

Przygody Ebenezera śledzimy na prawie półtora tysiącu stron. Laureatowi Marylandu towarzyszą dwie wybranki: dziewicza bliźniacza siostra i zniszczona syfilisem prostytutka, a także diaboliczny przyjaciel, ulubieniec pań i wszechświata Henry Burlingame. Zazwyczaj nie nadaję bohaterom książek konkretnych rysów twarzy, ale Henry jest wyjątkiem i wygląda wypisz wymaluj jak Johnny Depp w Piratach Karaibów.

Cały Bakunowy faktor: powieść uniwersalna, postmodernistyczna, filozoficzna, pornograficzna, awanturnicza, holistyczna, z ducha oświeceniowa, po polsku sowizdrzalska i w ogóle arcydzieło jest niezwykle plastyczny i aż prosi się o sfilmowanie; koniecznie w montypythonowskiej estetyce; Terry Gilliam albo Luc Besson w formie z czasów Piątego Elementu byliby idealni. Prawie wszystko w tej historii jest zarazem śmieszne i przerażające. Często obrzydliwe, okrutne, zazwyczaj niewiarygodnie niewybredne. Może dlatego to wcale nie jest taka łatwa i szybka lektura. W oparach absurdu trudno długo oddychać.

Ta książka powstała w 1958 roku. Warto to sobie uzmysłowić. Dzika Banda Sama Pekinpaha, najważniejszy w kinematografii amerykańskiej antywestern, powstał 11 lat później. W czasie gdy Barth serwuje nam demitologizację wszystkiego (och ta słodka Pocahontas) i całkowite w niej równouprawnienie, FBI szuka brudów w życiu Martina Luthera Kinga a przyzwoite kobiety pracują tylko do momentu gdy znajdą męża.

Barth nie miał wtedy jeszcze 30 lat. Zastanawiałam się jak bardzo się obawiał, że przesadził. I nie tylko z powodu poglądów zawartych w książce. Barth balansuje na cienkiej linie. Z jednej strony plagiat: (wiadomo i łatwo to wyczytać że Barth pokaźnie czerpie z literatury oświeceniowej, podobno głównie z angielskiej -nie znam - z pewnością również z francuskiej) Typowy dla epoki motyw pan-sługa prowadzi nam tu fabułę. Niesamowita scena podcierania tyłka przez Ebenezera jest bezczelną kalką z Rablaisego. Z drugiej kicz - mnie urzekły zwłaszcza dwie sceny: zdobycie przez piratów okrętu przewożącego do Nowego Świata wyłącznie prostytutki i Johna Smithsa z załogą lądowanie w hrabstwie Dorset.

Bakunowy Faktor to bezwzględnie arcydzieło. Ale decyduje o tym chyba coś więcej niż fakt że Barth umie pisać, wie co chce powiedzieć i mistrzowsko nadaje temu formę. Coś więcej niż fakt jak w niewiarygodnej wielości aspektów wyprzedza epokę. Jest w Bakunowym Faktorze olbrzymi ładunek optymizmu i entuzjazmu. Trudno znaleźć w literaturze dla niego porównanie. Życie jest krótkie, zazwyczaj pechowe, rządzi nim przypadek i plotka. I wszyscy wiemy jak się kończy. Ale jest dziełem sztuki.

Bakunowy faktor, czyli zaraźliwy optymizm trzydziestolatka.

Dwa razy w mojej czytelniczej karierze przeżyłam cudowny i kompletnie irracjonalny zachwyt imieniem głównego bohatera. Ebenezer Cook pojawia się w pierwszym zdaniu Bakunowego faktora i od razu wiadomo, że ten chłopak absolutnie nie mógł nazywać się inaczej. Mistyczna chwila! U mnie zwieńczona wybuchem śmiechu i...