Ciekawe… Jak teraz zastanawiam się nad swoją wiedzą dotyczącą Holokaustu, pogromu Żydów w gettcie, to widzę właśnie tylko to, śmierć, nędzę, cierpienie, martyrologię, heroizm, złych Niemców, dobrych pokrzywdzonych Żydów. Czyż nie tak budowana była nasza świadomość dotycząca II wojny światowej? Moja i na pewno wielu innych czytelników. Opierając się na Marku Edelmanie, Nałkowskiej, Borowskim, Krall, nasze pojęcie jest dość ograniczone. I nie to, żebym była zdziwiona tym, co odkrywa przed nami autor ale po prostu otworzyły mi się oczy. Jerzy Stegner przedstawia nam rzeczywistość inną, od tej znanej, czarno-białej. Prezentuje prawdziwe oblicze warszawskiego getta, a właściwie powinnam powiedzieć oblicza, bo jest ich wiele.
To oczywiste getto, pełne nędzy, ubóstwa, walki o każdy kawałek chleba, getto zarazy, robactwa, wszechobecnej śmierci, żebraków i zbiórek ludności na Umschlagplatz, by zaraz potem wywieść ich do obozu w Treblince i unicestwić w komorach gazowych. Ale jest też getto szmuglerów i handlarzy w którym to łączą się ze sobą Polacy, Niemcy, Żydzi a ich wspólny celem jest biznes, handel, przemyt, pieniądze. Mamy też getto bogaczy, którzy zaraz w sąsiedztwie umierających z głodu ludzi, jedzą najwykwintniejsze potrawy, ubierają się strojnie i nie chcą widzieć, co się dzieje pod ich oknami. Oraz getto lokali, prostytucji, wykupywania się od śmierci. W każdym z nich obok siebie żyją dobrzy i źli, ofiary i kaci.

Każdy radzi sobie jak może, kombinuje, bez wyrzutów sumienia, bo przeżyć jakoś trzeba, a cóż jeśli przy tym śmierć poniosą inni, takie czasy, nie liczy się sposób, jeśli skuteczny, każdy jest dobry. Stegner nie ocenia i nie daje żadnych przesłanek, by klasyfikować w jakikolwiek sposób bohaterów. Nie ma podziału na dobrych i złych, bohaterowie są niejednoznaczni, świadomie lub też zupełnie przez przypadek. Sytuacja, w jakiej się znajdują nie pozwala pozostać obojętnym, nakazuje się opowiedzieć, wybrać, iść w którymś kierunku, złym lub nie. Ci, którzy nie wybiorą, będą postawieni przed faktem dokonanym, wybrano za nich, okoliczności, ludzie, świat – tym ciężej więc będzie im stawić czoła sytuacji.

Zaczęłam od opisu rzeczywistości, dla której tłem właściwie jest tylko fabuła, dość ciekawie skonstruowana choć nie porażająca. Pewnej zimowej nocy 1942 na strychu swojego mieszkania młody chłopak Leszek spotyka żydowską dziewczynę, Noemi. Pokrótce opowiada mu swoją historię, by następnego dnia zniknąć, z chęcią powrotu za mury, do rodziny. Co ciekawe, jest to powieść jakby bez tytułowej bohaterki. Jej „fizyczny” udział w powieści nie jest wielki, a jednak zasługuje na miano tytułowej. Leszek wiedziony tęsknotą, miłością, zauroczeniem, rozpoczyna poszukiwania dziewczyny. Nie będą łatwe, wymagać będą poświęceń, narażenia na niebezpieczeństwo, przekraczania granic getta. Bohater z młodego, niewinnego będzie musiał zmienić się w dojrzałego, po tym jak stanie w obliczu okrucieństwa, jak dostrzeże, że świat nie jest czarno-biały i nie tylko Niemcy są w tej wojnie katem, a nie każdy Żyd ofiarą. Społeczno-obyczajowe tło dla powieści kryminalnej, której akcja dzieje się w takich czasach i okolicznościach – to coś nowego.

Powieść zrobiła na mnie wrażenie przede wszystkim dzięki odsłonięciu zasłony z ukrytym za nią światem. Światem zła i okrucieństwa, cwaniactwa, przebiegłości, pieniądza i nielegalnego handlu, czyli tak naprawdę światem, jaki znamy z codzienności, może tylko w innym wymiarze. W kontekście takiej prawdy, nie dziwi więc niechęć do wydania tej powieści przez władze komunistyczne w latach 80-tych Wszak jej niepoprawność polityczna, jej odbieganie od ustalonych i utwierdzonych stereotypów martyrologii są jasnym i logicznym wyjaśnieniem.
Warto spojrzeć z innej strony, by mieć pełny obraz wojny.

Ciekawe… Jak teraz zastanawiam się nad swoją wiedzą dotyczącą Holokaustu, pogromu Żydów w gettcie, to widzę właśnie tylko to, śmierć, nędzę, cierpienie, martyrologię, heroizm, złych Niemców, dobrych pokrzywdzonych Żydów. Czyż nie tak budowana była nasza świadomość dotycząca II wojny światowej? Moja i na pewno wielu innych czytelników. Opierając się na Marku Edelmanie,...