Po raz pierwszy nie wystawiam oceny książce. Dlaczego? Może dlatego, że jest to temat najmniej przeze mnie zgłębiony i nie umiem dostatecznie odnieść się do rewelacji zamieszczonych w pracy pana Grossa. Oczywiście bardzo dobrze orientuję się w całym tym szumie jaki książka wywołała, wiem też, że wielu polskich historyków zupełnie nie zgadza się z jego poglądami i zostało to opisane przynajmniej w kilku pozycjach. Wielu udowadnia Grossowi nieścisłości, bazowanie na niesprawdzonych i nieudokumentowanych rzetelnie informacjach, dlatego ja powstrzymam się tutaj od oceny.
Oczywiście ci, którzy choć trochę interesują się historią holokaustu (i wojny), wiedzą, że nie ma tylko ludzi dobrych i kryształowych. Wojna rządzi się swoimi prawami, aby ją przetrwać robi się najróżniejsze rzeczy. Każda bowiem historia ma swoje mroczne, wręcz haniebne karty, ale nie mnie o tym wyrokować. Pozostawiam to pod rozwagę innych.



NOTATKI WŁASNE:

1. Jedwabne: 19 km od Łomży, na skrzyżowaniu doliny Biebrzy i Narwi. W czasie okupacji tereny te zajęła Armia Czerwona.

2. "Proces Ramotowskiego": 8 stycznia 1949 UB aresztowało 15 mężczyzn. 16 i 17 maja 1949 w sądzie w Łomży odbył się proces 21 współoskarżonych Bolesława Ramotowskiego, którzy, według zeznań Szmula Wasersztajna złożonych przed pracownikami żydowskiej komisji historycznej w Białymstoku 5 kwietnia 1945, byli odpowiedzialni za wymordowanie ludności żydowskiej z Jedwabnego.
12 osób skazano, resztę uniewinniono. Wydano 1 wyrok śmierci, pozostałe wyroki to od pięciu do ośmiu lat więzienia.

3.W Jedwabnem do wybuchu wojny żyło wg. Grossa 1600 Żydów, z których uratowało się tylko siedmiu ukrywanych przez Polkę Anielę Wyrzykowską z Janczewa. Według dokumentów NKWD, w 1940 w Jedwabnem mieszkało tylko 562 Żydów.

4. Po wkroczeniu do wsi Niemców, 23 czerwca 1941, roku dwie żydowskie kobiety z niemowlakami wolały się utopić, niż wpaść w ręce oprawców. Wg Grossa oprawcami była ludności polska, która mordowała Żydów i grabiła ich majątki. Po interwencji lokalnego księdza chuligani wstrzymali pogrom na jakiś czas. Ksiądz miał powiedzieć, że władza niemiecka sama zrobi już z nimi porządek.

5. Kolejny pogrom zaczął się 10 lipca 1940 roku na rozkaz Niemców, ale wykonaniem zajęli się miejscowi. Jedwabińskie władze miejskie zaplanowały i uzgodniły z Niemcami, czyli z Gestapo, wymordowanie Żydów. Koordynatorem akcji mordowania był ówczesny burmistrz Marian Karolak.
Gestapowcy zaproponowali podobno żeby z każdego zawodu zostawić jedną rodzinę żydowską, na co nie zgodzili się mieszkańcy, bo według nich we wsi było dość polskich fachowców.
75 najmłodszych i najzdrowszych Żydów zmuszono biciem do przeniesienia ogromnego pomnika Lenina na wskazane miejsce. Tam musieli wykopać dół i wrzucić do niego pomnik, a następnie zostali zakatowani i wrzuceni do dołu.
Żydzi zostali zapędzeni i spaleni w stodole Bronisława Ślesińskiego niedaleko ich cmentarza 10 lipca 1941 (większość zginęła jednak od zatrucia dymem). Chorych oraz dzieci również zaniesione do stodoły. Małe dzieci, powiązane za nogi, widłami wrzucano na żarzące się węgle. Po pożarze doszło do profanacji zwłok, ofiarom wybijano złote zęby
Instytut Pamięci Narodowej po ekshumacji zwłok w 2001 roku ocenił ją na nie mniej niż 340 osób.

6. Resztki spalonej stodoły wykorzystano jako budulec na młyn, a stacjonujący we wsi posterunek żandarmerii niemieckiej na miejscu spalonej stodoły wystawił Ślesińskiemu nową. (Really? Niemcy Polakowi coś sami dali, zbudowali?).

7. INNE POGROMY ŻYDÓW:
- od 24 czerwca 1941 w Wiźnie Żydzi ginęli z rąk Niemców. Wskazywali im ich Polacy, ponieważ miejscowa ludność nie była chasydami i Niemcy nie umieli ich odróżnić. Ci, którzy uciekli z Wizny, szukali schronienia w Jedwabnem.
- 5 lipca w Wąsoszu zginęło około 1200 osób.
- 7 lipca 1941 unicestwiono gminę żydowską w Radziłowie. 800 ofiar, z czego 500 spalonych żywcem w stodole Mitkowskiego za miastem.

8. Stanowisko IPN:
Śledztwo IPN dotyczące pogromu w Jedwabnem podważyło kilka nieuzasadnionych twierdzeń zawartych w tej książce, która na podstawie materiałów śledczych z 1949 roku szacuje liczbę ofiar na 1500-1600 (według IPN zamordowano minimum 340 osób), podważono również wiarygodność zeznań jednego z najbardziej cytowanych w książce świadków – Szmula Wasersztejna, który podał wiele nieprawdziwych szczegółów dotyczących zbrodni.

Po raz pierwszy nie wystawiam oceny książce. Dlaczego? Może dlatego, że jest to temat najmniej przeze mnie zgłębiony i nie umiem dostatecznie odnieść się do rewelacji zamieszczonych w pracy pana Grossa. Oczywiście bardzo dobrze orientuję się w całym tym szumie jaki książka wywołała, wiem też, że wielu polskich historyków zupełnie nie zgadza się z jego poglądami i zostało to...