„Zmartwychwstanie” to ostatnia ukończona wielka powieść hrabiego Lwa Tołstoja. Często określa się ją jako „programową”. I słusznie, bowiem ilość elementów manifestujących poglądy społeczne autora zdecydowanie góruje nad wątkiem przygodowo-obyczajowym. Przede wszystkim ujawnia się Tołstoj jako krytyk społeczeństwa. To nic nowego, tę stronę swojego spojrzenia zawarł m. in. w „Annie Kareninie”. Tym razem jednak, krytyka jest głębsza i postawiona wprost. Już niemal wcale nie ma pozytywnych postaci w środowisku arystokratów. To niemal wyłącznie karykatury, śmieszne i odrażające. Groteskowe – bowiem każdy robi wiele złego reszcie społeczeństwa. Tak jak w scenach z kabuki – oszalały samuraj morduje i jednocześnie robi zeza. I tak: od hipochondryczki, którą trzeba nosić na łóżku, do gburowatych spirytystów i alkoholików. Wszyscy obrazują wyższe warstwy społeczne Rosji końca XIX wieku. Oprócz pieniędzy i wpływów, które posiadają owi antypatyczni ludzie wszyscy reprezentują aparat represji – władzę państwową. Ta ostatnia jest głównym przedmiotem krytyki w „Zmartwychwstaniu”.

W XIX-wiecznej Rosji władza carska była nierozerwalnie złączona z cerkwią prawosławną. Przedstawiciele tych instytucji wspólnie trzymali mir nad masami ludowymi. Ich obłudę, która kryła się za znaczeniem słów „porządek” i „wiara” odsłania Tołstoj ciągle. Klasycznym przykładem jest pop, który zaprzysięga ławników i oskarżonych w sądzie na ikony i księgi cerkiewne, myśli jednak wyłącznie o zysku i szanuje bogatego adwokata – kłamcę. Autor idzie dalej – cały rytuał cerkiewny zdaje się być „przeciw Chrystusowi”, wszystko, by ogłupić i wykorzystać lud. W oczach brutalnego sojuszu tronu i ołtarza człowiek jest tylko rzeczą. Szczególnie dwie grupy ludzi – więźniowie i wieśniacy. Niebagatelne porównanie, warto je zapamiętać – ludność wiejska żyje w swoim beznadziejnym więzieniu. I to wszystko po to, by bogacze mieli za co żyć. Więźniowie są z kolei po to, by bogacze mieli się czym zajmować – w sądach prokuraturach i urzędach. Człowiek spada do rangi rzeczy, a właściwie nie spada – już od urodzenia jest rzeczą.

„Zmartwychwstanie” jest w wielu miejscach programem sprawiedliwego gospodarowania ziemią, jako dobrem danym ludziom od Boga. Warstwa fabularna, łącznie z nawiązaniami do drogi krzyżowej (gdy pochód więźniów idzie na zesłanie) służy obnażeniu i uprzykładowieniu tej prawdy. Prawdą rzeczywistą jest przesłanie Chrystusa – nagie, takie, które wynika z jądra ewangelii, z ewangelisty Mateusza. „Bądźcie jak dzieci, nie sądźcie innych” – Prawda nie do zaakceptowania przez instytucje przymusu, przez aparat państwowy. Ziemia i ta rolnicza i ta w znaczeniu świata społecznego została zawłaszczona przez ludzi bogatych i zdemoralizowanych. Jedynym ratunkiem jest wyrzeczenie się grzechu i zlikwidowanie krzywd. Jednak jest to niemożliwe. Wie o tym i główny bohater – książe Niechludow i jego stwórca Lew Tołstoj.

Na marginesie, „Zmartwychwstanie” zawiera multum smaczków: takich jak rewolucyjne porównanie natury męskiej i kobiecej, postacie: dziadka-nihilisty, eko-wojownika Simonsona itd. Dla czytelników, którzy cenią romantyczne historie – znajdzie się sporo perypetii miłosnych i obyczajowych. Słowem „wpisanie” swojego programu i filozofii życiowej w ramy powieści zdecydowanie służy im obu.

„Zmartwychwstanie” to ostatnia ukończona wielka powieść hrabiego Lwa Tołstoja. Często określa się ją jako „programową”. I słusznie, bowiem ilość elementów manifestujących poglądy społeczne autora zdecydowanie góruje nad wątkiem przygodowo-obyczajowym. Przede wszystkim ujawnia się Tołstoj jako krytyk społeczeństwa. To nic nowego, tę stronę swojego spojrzenia zawarł m. in. w...