Nie ma co rozpisywać się na temat tego dzieła, na to są naukowe opracowania, można do nich sięgnąć. Bez żadnego wcześniejszego naukowego przygotowania, ani też tym bardziej rozczytywania się w nich już po lekturze, największe wrażenie wywarł na mnie trzeźwy osąd autora na temat nie tylko rzeczywistości, ale w ogóle ludzkości. Na trzeźwy osąd można wzruszyć ramionami, ot nic takiego. Każdy z nas ma go w nadmiarze. Aby na pewno? W wieku XVI czarownice fruwały między wioskami, filozofowie toczyli spory czy Bóg ma jedną czy dwie postacie, dla wykazania racji jedynej wiary wyrzynano całe narody, Hiszpanie i Portugalczycy na okoliczność nawrócenia dzikusów masakrowali Indian, każde wyjście z domu groziło tym, że można było do niego nigdy nie powrócić, a śmierć na stosie czy ugotowanie w smole były zwykłymi karami zadawanymi bez żadnych skrupułów. Literatura była pełna żywotów świętych czyniących cuda, fruwających smoków, bohaterskich królów, rycerzy o niezłomnych sercach i nierdzewnych mieczach, którymi w imię wiary ścinali w astronomicznej ilości głowy niewiernych, a najczęściej była wypełniona modlitwami. Czy w takich czasach zdrowy rozsądek mógł być codziennością? Zresztą uderzmy się w piersi. Każde pokolenie zachowuje się tak jakby po nim nic nie miało nastąpić, jakby jego przekonania były jedyne, niepowtarzalne i ostateczne. Iluż współczesnych pisarzy potrafi spojrzeć na swoje społeczeństwo i swoje czasy w szerszym kontekście? Montaigne dostrzegał ciągłość. Znał starożytność z książek i co najważniejsze, uważał że jego czasy są elementem tej ciągłości, są etapem w dziejach, że te wszystkie problemy ludzi jemu współczesnych są niczym nowym, że i starożytni mieli te same bolączki i tak samo jak przenikliwi pisarze i filozofowie starożytności oceniał swoje czasy jako ogniwo historii. I uważał, że tak samo będzie w przyszłości.
Więc patrzył pobłażliwie na siebie, skoro swój żywot także umieszczał w łańcuchu życia. Co mu to dało? Ano to, że dzisiaj dajmy tej książce nowoczesne słownictwo, a Montaigne odmotałby niejeden dziwoląg którym próbują nas omamić media, czy rozniósłby w pył jakąś niedorzeczną konieczność czy rację stanu. Warto przeczytać tę książkę, choćby po to by przekonać się, że niezależnie od tego czy człowiek żył w I wieku n.e., czy w XV, a może będzie żył w XXIV wieku, tak naprawdę, poza techniką, to co ludzkie pozostaje wciąż niezmienne.

Nie ma co rozpisywać się na temat tego dzieła, na to są naukowe opracowania, można do nich sięgnąć. Bez żadnego wcześniejszego naukowego przygotowania, ani też tym bardziej rozczytywania się w nich już po lekturze, największe wrażenie wywarł na mnie trzeźwy osąd autora na temat nie tylko rzeczywistości, ale w ogóle ludzkości. Na trzeźwy osąd można wzruszyć ramionami, ot nic...