Ten zbiór zawiera tylko cztery opowiadania, z których dwa (Tajfun i Falk) są tak długie, że dzisiaj nazwano by je raczej minipowieściami. Książka ukazała się w 1903 roku, już po „Lordzie Jimie” i tak sławnym „Jądrze ciemności”, ale Conrad nie był wtedy szczególnie znany i znajdował się w stałych finansowych tarapatach, z których wydobył się dopiero po opublikowaniu „Gier losu”. Na pewno „Tajfun…” nie był pisany pod gust publiczności.

Bohaterów tego zbioru łączy samotność – i jest to samotność szczególnie bolesna, bo w tłumie. Zwykle łączy się ona z ponadprzeciętną inteligencją, a przynajmniej ze zdolnością do wnikliwej obserwacji. Jest więc w conradowskich bohaterach coś, co przypomina romantycznych (anty)herosów – ich wyjątkowość skazuje ich na bycie niezrozumianymi. Takimi ludźmi są często narratorzy (młody kapitan z Falka, doktor i jego przyjaciel w Amy Foster) i postaci, których oczu Conrad używa, gdy opowiadania pisane są w trzeciej osobie (pierwszy oficer Jukes w Tajfunie).

Drugą grupą bohaterów są szaleńcy. Obłąkanie/tępota umysłowa to bardzo częsty motyw w tych opowiadaniach. Szaleńcy funkcjonują w świecie jak we śnie, nie do końca przeżywając swoje życia i ulegając często jakimś obsesjom, maniom albo innym osobom. Zwykle nie kończy się to dla nich źle – a czasem pewnego rodzaju anormalność może okazać się nawet zaletą w krytycznej sytuacji, jak u kapitana MacWhirra w Tajfunie – ale może również kompletnie zniszczyć życie ich i wszystkich wokół (upiorne Jutro). Podkategorią szaleńców są kobiety (teza ryzykowna, ale zaraz spróbuję ją uzasadnić). One są u Conrada uosobieniem żywiołów i nieprzeniknionych sił natury, zatem nie mogą być podmiotami. Taka postawa jest szczególnie kuriozalna w odniesieniu do Falka. Chociaż w tej historii kluczowy jest wątek ożenku tytułowego bohatera, nie poznajemy nawet imienia jego wybranki, która jest przez narratora określana jedynie jako Bratanica Hermanna i nie wypowiada ani jednego słowa przez blisko 100 stron tekstu, z czego zresztą Conrad tłumaczy się w przedmowie; symptomatyczne, że dziewczyna jest przy tym opisywana bardzo sensualnie.

Falk, mimo swoich wad, pozostaje najlepszym opowiadaniem w zbiorze. Jest historią nie tyle o dzikiej namiętności, ale – jak zwykle u Conrada – o jednostce, która zmienia się pod wpływem ekstremalnie trudnych doświadczeń i wychodzi z nich zwycięsko (albo po prostu silniejsza fizycznie lub psychicznie, twardsza). To także porywająca historia z wątkiem kryminalnym – pasjonujące są tajemnice, które powoli odkrywamy razem z narratorem. Ale przede wszystkim Falk jest niemal biblijną opowieścią o niemożliwym do rozstrzygnięcia dylemacie – jak można żyć po popełnieniu zbrodni tak straszliwej, że każdy, kto się o niej dowie, odwróci się z okrzykiem wstrętu? To kawałek świetnej prozy, co ważne, w dużej mierze wolny od dłużyzn, które zgodnie z duchem epoki pojawiają się w tekstach Conrada.

Na drugim miejscu w moim małym rankingu znajdzie się Jutro (choć pod wieloma względami przewyższa je Tajfun, który jednak nie niesie ze sobą tak dużego ładunku emocjonalnego). To doskonały dramat na cztery osoby i aż prosi się o adaptację teatralną. Mamy starca, który zwariował po tym, jak jego syn ruszył na morze; jego sąsiadkę, młodą dziewczynę, która opiekuje się schorowanym ojcem, a świat ogląda tylko przez płot; Harry’ego, marynarza, cwaniaka, kobieciarza, poszukiwacza przygód i syna marnotrawnego w jednej osobie; ojca-tyrana, który zmienia życie swojej jedynej córki w piekło. Na 35 stronach Conrad zawarł więcej namiętności niż na 100 stronicach Tajfuna. Największą zaletą Jutra jest to, że nie ma dobrego zakończenia (a jakże byłoby łatwe!). Obłęd, w którym pogrążył się starzec, niszczy życie jego i wszystkich dookoła, także osób pozornie niezwiązanych z nim osobiście. Opowiadanie ma zamkniętą kompozycję, jest kręgiem – na koniec zostawiamy bohaterów dokładnie w tej samej sytuacji, w której ich zastaliśmy, a cierpi na tym tylko Bessie, jedyna krwista bohaterka, którą do tej pory spotkałam u Conrada.

Co do Tajfuna: to Conrad klasyczny, taki, jakiego wyobrażałam sobie po „Jądrze ciemności” i „Lordzie Jimie”. Rzecz dzieje się na statku; bohaterowie to pierwszy oficer Jukes (obserwator) i kapitan MacWhirr (obserwowany, służbista bez wyobraźni). Conrad ukazał ludzi w sytuacji ekstremalnej, ale jego bohaterowie nie poddają się – przeciwnie, walczą wbrew żywiołowi, do końca trzymając się wiernie regulaminu. Prawdopodobnie tak nakazywała im przyzwoitość.

Najsłabszym opowiadaniem jest Amy Foster, a to przez stosunkowo nieprawdopodobną z dzisiejszego punktu widzenia fabułę. Oto prosty góral z Polski zostaje po katastrofie statku (do Ameryki) wyrzucony na angielski brzeg, gdzie szacowni farmerzy i mieszczanie wątpią w jego człowieczeństwo, gdyż nie mówi on w znanym im języku, wobec czego uznają go za szaleńca i nawet kiedy sprawa zostaje wreszcie wyjaśniona, bo ktoś wpada na pomysł, że to po prostu obcokrajowiec, tubylcy nadal uważają go za nienormalnego. Powody są różne: nieznajomy ma dziwne imię, nuci smętne piosenki i tańczy na stołach w lokalnej knajpie. Historia „człowieka w obcym kraju” kończy się źle. A Amy Foster, jego ukochana, nie wyzwala się nigdy z tyranii otoczenia.

Nie da się ukryć, że te opowiadania są bardzo, bardzo dobre i wreszcie przekonałam się do twórczości Conrada, którą (niesłusznie!) traktowałam do tej pory jako rozwlekłą, przegadaną, pełną modernistycznych opisów morza i mówiącą w kółko to samo. Jasne, trochę tak jest. Ale Conrad się zmieniał. Potrafił pisać skomplikowane historie obyczajowe, które nie działy się ani na morzu, ani w egzotycznych krajach pełnych marynarzy. Potrafił pisać o bratanicy Hermanna w taki sposób, że ona żyła – choć nie pozwolił jej mówić.

https://pannazu.wordpress.com

Ten zbiór zawiera tylko cztery opowiadania, z których dwa (Tajfun i Falk) są tak długie, że dzisiaj nazwano by je raczej minipowieściami. Książka ukazała się w 1903 roku, już po „Lordzie Jimie” i tak sławnym „Jądrze ciemności”, ale Conrad nie był wtedy szczególnie znany i znajdował się w stałych finansowych tarapatach, z których wydobył się dopiero po opublikowaniu „Gier...