Formy literackie można by wymieniać bez końca, a banalna prawda jest taka, że każdy – czy to czytelnik, czy pisarz – ma kilka ulubionych. Wygląda na to, iż jedną z takich dla Claudio Magrisa, znanego w Polsce przede wszystkim za sprawą „Postępowania umorzonego”, są krótkie felietony, które postanowił nazwać – nieco myląco, o czym już za chwilę - „Migawkami”.

Dlaczego stwierdziłem, że nazwa nadana tekstom przez Włocha może wprowadzać w błąd? Sam autor nie bardzo zachowuje koherencję w jej ramach. Zaczyna w stylu naturalistycznym i brutalnym, ale technicznie bardzo przejrzystym – od opisania jednego literackiego kadru, jednej sytuacji. Łatwo tekst ten krytykować: wizja pogrążonych w kanibalistycznej orgii gołębi u stóp pomnika Italii jest boleśnie przeestetyzowana, bardzo literacka, co – jako wtręt – z całą pewnością może sprawdzić się w przypadku rozległej powieści, ale w tak precyzyjnym ujęciu wydaje się zwykłą szarżą na czytelnika; należy natomiast zaznaczyć, że Magris zachowuje dyscyplinę i działa w zgodzie z mottem książki, ukazując odbiorcy pojedynczą scenę bez głębszego kontekstu.

Szybko jednak z tej dyscypliny rezygnuje, a „Migawki” zamieniają się w zbiór króciutkich, nieco leniwych felietonów, moralizujących pogadanek, ironicznych scenek z życia, luźnych przemyśleń. Niektóre, nie neguję tego absolutnie, są naprawdę ciekawe – na przykład ta o spotkaniu nastolatków w szwedzkim barze, nieco rzewna i autentycznie zabawna, choć pozbawiona raczej ładunku intelektualnego, który Magris stara się w swoich tekstach nie tyle nawet zawrzeć, co zasugerować. Równie ciekawe okazują się portret śpiącego prawnika czy wspomnienie z peronu, w którym autor wykazuje się typowym chyba dla Włochów – biorąc pod uwagę literaturę Starnone czy Ferrante (o ile, oczywiście, nie jest to jedna i ta sama literatura) – głębokim zrozumieniem jednocześnie najbardziej intymnych i najbardziej banalnych prawd o życiu rodzinnym. Prawdziwą perełką jest natomiast wspomnienie z niedoszłego ataku grupy młodych ludzi na wypoczywającą na plaży dziewczynę – udało się w nim Magrisowi jednocześnie opisać własną słabość bez odrobiny sentymentalizmu i asekuranctwa, jeszcze raz celnie uchwycić klimat starego małżeństwa i okrasić to wszystko potężną dawką niezwykle ciepłej ironii.

Problem w tym, że nie zawsze włoski pisarz potrafi zachować tak wysoką formę. W wielu jego tekstach jest coś bardzo drażniącego, co – po kilkunastu stronach – zdiagnozowałem jednoznacznie: ton szesnastoletniego klasowego prymusa, któremu wydaje się, że każde wypowiedziane przez niego zdanie zrobi wrażenie na dorosłych. Absolutnie się tego nie spodziewałem, kłóci się to w jawny sposób z moim doświadczeniem, które mówi, iż autorzy po zdobyciu powszechnego uznania rezygnują z ozdobników i wielkich słów, starając się swoją myśl odchudzić i przyciąć tak, aby nic nie przysłaniało treści. Magris tymczasem w wielu spośród „Migawek” rozsiada się wygodnie w fotelu i zaczyna absolutnie protekcjonalne (a przy tym wcale nie tak wyrafinowane) wykłady. Z obowiązku wspomnę też o czymś, co dla mnie nie stanowiło wady książki, ale wielu może zniechęcić: autor sporo pisze o swojej ojczyźnie (w sposób zdecydowanie bardziej publicystyczny niż filozoficzny), a temat ten może być dla polskiego czytelnika mało ciekawy.

„Migawki” pozostawiły mnie w zmieszaniu. Z jednej strony – kilka czy nawet kilkanaście bardzo dobrych tekstów (ciężko zliczyć, biorąc pod uwagę, że część z nich liczy dwie czy nawet jedną stronę), z drugiej natomiast – sporo pustych czytelniczych kalorii, kiedy trzeba przebijać się przez zupełnie nieciekawe, a wygłaszane z piedestału refleksje Magrisa. Z pewnością nie jest to książka dla każdego.

Bartosz Szczyżański