I Wisła płynęła, jakby nie płynęła, że gdyby nie wiedziało się, w którą stronę płynie, można by pomyśleć, że płynie z powrotem. I Góry Pieprzowe wydawały mi się nie górami, lecz tylko spiętrzeniem tej rozległej równiny, napierającej gdzieś tam, na widnokrąg. I nie mogłem oprzeć się przeświadczeniu, że za tym widnokręgiem jest już koniec świata. I coś mnie kusiło, żeby wstać i pójść, i przekroczyć tę granicę.

Wiesława Myśliwskiego nie trzeba nikomu przedstawiać. Urodzony w 1932 roku prozaik jest autorem wielu powieści o tematyce filozoficznej. Dwukrotnie zdobył literacką Nagrodę Nike. Uważany jest za wybitnego przedstawiciela nurtu chłopskiego w prozie powojennej.

„Widnokrąg” to powieść, za którą pisarz w 1997 roku został uhonorowany Nagrodą Nike. Myśliwski zadedykował ją „Grzegorzowi, synowi mojemu”. Jest to o tyle ważne, że głównym bohaterem książki jest dorastający chłopiec, Piotr.

Właściwie już w prologu poznajemy większość postaci, które towarzyszą nam na kartach całej powieści. Jest więc Piotr. Jest też „chuderlawy człowieczek”, czyli jego ojciec. Wraz z matką i wujenką Martą „mieszkają wszyscy na kupie u dziadków”.

Akcja powieści toczy się tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej. Wydaje się jednak, że nie jest to najważniejsze. Po lekturze książki można stwierdzić, że jej akcja równie dobrze mogłaby toczyć się w każdym innym czasie. Niemniej na kartach książki obecna jest – choć nienachalnie – historia. Przeczytamy więc o Stalinie, o kształtowaniu się powojennej Polski, o komunizmie, słynnej wymianie pieniędzy itp. Wraz z Piotrem doświadczymy na „własnej skórze”, czym jest kult jednostki i istota nowego systemu.

Jednak nie to jest głównym tematem książki. Wiesław Myśliwski napisał po części filozoficzną powieść o życiu. Oczami dorastającego chłopca poznajemy to życie. Próbujemy zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość. Często nam się to nie udaje. Uciekamy się wtedy do marzeń i wyobraźni, które Myśliwski stawia niemal na równi z rzeczywistością.

Pisarz pisze o rzeczach na poły zwyczajnych. O dorastaniu, obiadach, zakupach. O psie, o chorobie. O miłości, młodzieńczych fascynacjach. Wreszcie o chorobie, przemijaniu i śmierci. Sam opis pogrzebu jest naprawdę wart naszej uwagi.

„Widnokręgu” nie da się przeczytać szybko. Mam wrażenie, że tę powieść każdy musi sam „przemyśleć, przemedytować”. Język i styl pisarza nawiązuje do gawędy. Służą temu liczne powtórzenia i specyficzne zwroty. Do niektórych wydarzeń autor wraca kilkakrotnie, każe nam spoglądać na nie z różnych stron.

Myślę, że każdy, kto sięgnie po tę lekturę, sam wróci do własnego dzieciństwa. Być może spojrzy też na swoje życie inaczej. Wszak autor zdaje się pytać każdego z nas: „wiesz chyba, co to jest widnokrąg?”.

Wojciech Sobański